سۋرەتتەردى ٴتۇسىرىپ، حابارىن جازعان تىلشىلەرىمىز لي جيان، ۋاڭ جىحۋا

ٴتىلشى قاليقان اجەيمەن اڭگىمەلەسۋدە

قاليقان قىزىربەك قىزى زەينەتكەرلىك تۇرمىسىنىڭ دۇنيە جۇزىمەن تىلدەسۋ فورماسىندا كەڭەيەتىنىن ويلاپ تا كورمەگەن ەدى. بۇرىن ول دۇنيە ٴجۇزى وزىنەن تىم شالعاي دەپ ويلايتىن، شەتەل تۇرماق، بەيجيڭ، شاڭحاي سياقتى قالالاردى كوبىندە تەلەۆيزوردان عانا كورگەن. ول ارانىڭ ادامدارى شىنىندا قانداي تۇرمىس كەشىرەدى؟ دەگەندى ويلاپ تا جەتە المايتىن، تىم شالعاي - دى. 

الايدا قازىر قاليقان مەن جۇبايى رامازان ۇلاربەك ۇلىنىڭ تيجارات جۇرگىزىپ وتىرعان حالىقتىق تۇسەلحاناسى ۇنەمى دۇنيە ٴجۇزىنىڭ جەر - جەرىنەن كەلگەن ساياحاتشىلاردى كۇتىپ الادى، بەرىسى قازاقستان، ارىسى امەريكا، اۋىستراليا سياقتى ەلدەردەن كەلگەندەر. ول كۇلىپ تۇرىپ: ”بۇلاي بولارىن ويلاپ تا كورمەپپىن، ىستەۋگە ٴتيىستى جۇمىسىمىزدى جاقسى ىستەپ، ساياحاتشىلاردى قۋانا قارسى الىپ، ريزا ەتىپ اتتاندىرۋ باستى ماقساتىمىز“ دەدى.

قارت جۇبايلاردىڭ حالىقتىق تۇسەلحاناسى قۇلجا قالاسىنىڭ التىشۋار كوشەسى كورىنىس رايونىنداعى جۇمىسشىلار كوشەسىنىڭ 2 - جان كوشەسىنە ورنالاسقان. جول جاعاسىنداعى ٴزاۋلىم اق تەرەكتەردى بويلاپ جۇرسەڭىز، قىزىل قوڭىر جانە قارا كوك ٴتۇستى سىرمەن بويالعان ادەمى قۇرىلىستى كورەسىز. اينەك قۇرىلىمدى كۇن نۇرى ٴتۇسىپ تۇرعان بولمە قوناق قابىلداۋ زالى، ٴۇشبۇرىش فورمالى ەسىكتىڭ ۇستىنە ”دياس“ دەگەن جازۋ جازىلعان ماڭدايشالىق اسىلعان. بۇل − قارت جۇبايلار اشقان وسى حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ اتى. تۇسەلحانانىڭ بۇل اتى قاليقان قاريانىڭ ”دياس“، ”اياس“ ەسىمدى ەكى نەمەرەسىنىڭ اتىنىڭ قوسىندىسىنان قۇرالعان ەكەن. 

زالدىڭ قابىرعاسىنا تۇسكيىز ىلىنگەن، قاليقان بىزگە تۇسكيىزدىڭ سول جاق تومەنگى بۇرىشىن نۇسقاپ تۇرىپ: ”قاراڭىزشى، 1983 - جىل، بۇل قايىن ەنەمنىڭ تۇسكيىزدى كەستەلەگەن جىلى“ دەدى. قايىن ەنە بالالارى توي جاساعان كەزدە تۇسكيىز كەستەلەپ بەرىپ، ولارعا باقىت تىلەيدى. ٴبىزدىڭ تۇسكيىزدى وسى اراعا ٴىلىپ قويۋىمىزدىڭ سەبەبى − وسىنداي حالىقتىق تۇسەلحانا اشىپ، اناعۇرلىم جاقسى تۇرمىس كەشىرىپ، قايىن ەنەمنىڭ ەڭبەگىنە العىس ايتىپ، اتا - بابالارىمىزدىڭ بەرگەن بوداۋىن ەسكە الىپ وتىرۋ ٴۇشىن.

ۇلكەن زالدان ٴوتىپ، اۋلاعا كىرگەندە، ٴبىر ساقينا ٴتارىزدى ەكى قاباتتى شاعىن عيمارات كورىنەدى، ورتاداعى الاڭقىعا گۇل - ٴشوپ ەگىلگەن، عيماراتتىڭ توبەسىندەگى شۋاقجايعا كيىزٴۇي تىگىلگەن، كيىز ٴۇيدىڭ جانىندا اق تۇسپەن سىرلانعان داۋال تۇر. قاليقان: ”كەشتە مۇندا وتىرىپ كينو كورۋگە بولادى“ دەدى كۇلىمسىرەپ.

وسى شاعىن عيماراتتا جالپى توعىز بولمە قوناق ٴۇي بار. شاعىن عيماراتتىڭ ەندى ٴبىر جاعى ەكى قارتتىڭ جاتىن ٴۇيى. جاتىن ۇيدەگى قوناق بولمەسىنىڭ ەسىگى بارلىق قوناقتارعا ايقارا اشىق. قاليقان قوناقتارمەن اڭگىمەلەسۋگە ىنتىق، ول قوناقتارعا كورىكتى ىلەنى، ىلەنىڭ سالت - سانا مادەنيەتىن تانىستىرىپ، ىلە حالقىنىڭ قازىرگى تۇرمىس جاعدايىن اڭگىمەلەپ وتىرادى.

”ٴبىز بۇرىن نىلقى اۋدانىندا تۇرمىس كەشىردىك، زەينەتكە شىققان سوڭ بالالارىمىزدىڭ جانىندا بولايىق دەپ قۇلجا قالاسىنان قوراجاي ساتىپ الۋدى ويلادىق“ دەدى قاليقان. 2019 - جىلى ەكى قاريا التىشۋار كوشەسىندەگى وسى اۋلانى ساتىپ الدى، بۇل كەزدە قۇلجا قالاسى ٴدال ساياحات كاسىبىن زور كۇشپەن دامىتىپ جاتقان ەدى. ٴبىر ٴۇيلى جان التىشۋار كوشەسىندە قازاق ۇلتى ۇلگىسىندەگى حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ جوق ەكەنىن بايقاپ، سونداي تۇسەلحانا اشىپ سىناپ كورسەك بولاما، بولماي ما؟ دەپ قاتتى تولعانادى. وسىلاي ىستەگەندە ەكى قارت زەينەتكە شىققاننان كەيىنگى تۇرمىستارىن ٴماندى وتكىزۋمەن بىرگە، وسىنداي حالىقتىق تۇسەلحانا ارقىلى قازاق ۇلتىنىڭ سالت - سانا مادەنيەتىن تانىستىرۋعا بولاتىن ەدى.

بيىل 6 - ايدىڭ باسىندا ”دياس“ حالىقتىق تۇسەلحاناسى رەسمي تيجارات باستادى. حالىقتىق تۇسەلحانادا كيىز ۇيدەن تىس، ”ىلە تارتۋى“ دەپ اتالاتىن ارناۋلى كورمە بولمەسى بار، وندا ەر - توقىم، ۇزەڭگى، قازاق ۇلتىنىڭ ٴداستۇرلى كيىم - كەشەكتەرى، ىدىس - اياقتارى قويىلعان... ىلە ساحاراسىنان اكەلىنگەن بايىرعى زاتتار التىشۋار كوشەسىندەگى قويۋ وسى زامانعى تۇرمىسپەن توعىسىپ، قازاق ۇلتىنىڭ كوشپەلى تۇرمىس كارتيناسىن جاندى ايشىقتاعان. 

ارحيتەكتۋرالىق ستيل جاعىندا ”دياس“ حالىقتىق تۇسەلحاناسىنىڭ ەسىك - تەرەزەسى، كاريدور قۇرىلىمى سىحىيۋان ۇلگىسىندە جوبالانۋمەن بىرگە، كوپ ٴتۇرلى مادەنيەت فاكتورلارىن توعىستىرىپ، ىلەنىڭ كوپ نەگىزدى مادەنيەت جاۋھارىنىڭ ىقشام كورىنىسىن قالىپتاستىرعان.

باستابىندا ويلاعانداي، قازىر قاليقان مەن رامازاننىڭ كۇندەرى ٴماندى ٴارى قاربالاستىقپەن ٴوتىپ جاتىر. قازاق ۇلتىندا «كيىز ٴۇي بار جەردە جولاۋشى اش قالمايدى» دەگەن ٴتامسىل بار. بۇل قازاق ۇلتىنىڭ ەجەلدەن مەيماندوس حالىق ەكەنىن ايگىلەيدى. ولار قوناقتارمەن اڭگىمەلەسۋگە ىنتىق بولىپ قالماستان، كەلگەن قوناقتارعا شايىن قۇيىپ، قىمىزىن ۇسىنادى.

جەر - جەردەن كەلگەن ساياحاتشىلاردى تىلگە تيەك ەتكەندە: ”جياڭسۋلىقتار تىپتەن جاقىن سەزىلەدى، ويتكەنى جياڭسۋ ىلەگە باعىتتامالى كومەكتەسىپ جاتقان ورىن، ولار كەلسە ۇزاق ۋاقىت كەزدەسپەگەن دوستارىمىزبەن تۋىستارىمىزداي اڭگىمەمىز قىزا تۇسەدى“ دەدى قاليقان. ”بەيجيڭنەن كەلگەن ٴبىر كاسىپتەسىمىز ٴوزىنىڭ بەيجيڭ سىحىيۋان اۋلاسىنان حالىقتىق تۇسەلحانا اشقان تاجىريبەسىن بىزگە تانىستىردى، ولار بۇل ارانىڭ دەمالىسقا وتە قولايلى ەكەنىن ايتۋمەن بىرگە، بىزگە ٴجون سىلتەپ، قىمباتتى پىكىر - ۇسىنىستار بەردى، مەن ونى تۇگەلدەي ەستەلىككە الىپ الدىم، الداعى جەردە تۇسەلحانامىزدىڭ شارت - جاعدايىن ٴتىپتى دە جاقسارتا تۇسەمىن“ دەدى ول. شەتەلدىك قوناقتار كەلسە قاليقان ولارعا دا ىلەلىكتەردىڭ تۇرمىسىن قىزۋ ىنتامەن اڭگىمەلەپ بەرەدى، ”بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا وسىندا قازاقستاندىق قوناقتاردى كۇتىپ الدىق، ٴبىزدىڭ تانىستىرۋىمىزدى تىڭداعاننان كەيىن، ولار قاتتى قىزىقتى“ دەدى ول.

حالىقتىق تۇسەلحانا ارقىلى كۇللى دۇنيەمەن قاۋىشىپ، سالەمدەستى. مىنە بۇل ەكى قارتتىڭ بۇرىن ويلاماعان زەينەتكەرلىك تۇرمىسى. ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدىڭ“ ماڭىزدى تۇيىنىندە تۇرعان ىلە وسىنداي تاسىلمەن شار تاراپپەن تىلدەسۋدە! 

حالىقتىق تۇسەلحانانىڭ ىشكى كورىنىسى

تۇسەلحانانىڭ ىشىندەگى ”ىلە تارتۋى“ كورمە بولمەسى

 ورنەگىمەن كوز تارتقان تۇسەلحانا