لي پەيحۇڭ (كورلا)

 قىس، كورلا قالاسىنىڭ القاراكوك اسپانى، ەكى جاعالاۋداعى ٴزاۋلىم عيماراتتار كونشى وزەنىن كۇزەتىپ تۇرعانداي، دوعاشا كوپىردەن وتسەڭىز، ۇشى قيىرسىز كەڭ دالا كوسىلىپ جاتىر. كۇمىستەي جارقىراپ، شىمىرلاي اعىپ جاتقان وزەن ايدىنىندا ٴبىر توپ اققۋ جۇپ - جۇبىمەن باياۋ ٴجۇزىپ ٴجۇر. ارالارىندا بىرنەشە كوك مويىن ۇيرەك پەن وگىز شاعالا دا كەزىگەدى، ٴبارى دە قىسقى كۇننىڭ شۇلەن شۋاعىنان ٴلاززات تاپقانداي.

وزەن جاعاسىنداعى جاياۋلار جولى مەن الاڭدا تاڭ سارىدەن ماشىعىپ، سەرۋەندەپ جۇرگەندەر، تاعى دا الاڭ ٴبيىن بيلەپ جۇرگەندەر جابايى حايۋاناتتارمەن بىرگە ٴبىر قالادا بىرگە تۇرىپ، ٴبىر وزەننىڭ سۋىنان ٴدام تاتىپ، تابيعي دا جاراسىمدى ٴومىر كەشىرىپ كەلەدى.

بۇگىن مەن كونشى وزەنىن ەندەي وتەتىن كوپىرگە كەلىپ، الىسقا كوز سالعان ەدىم ٴبىر توپ ادامنىڭ وزەن جاعاسىندا اققۋلارعا جەم شاشىپ جۇرگەنىن كوردىم. بيىل اققۋلاردىڭ كونشى وزەنىن قىستاعانىنا 18 جىلدىڭ ٴجۇزى بولعانىن كورلا حالقى قانىق بىلەدى، كورلا قالاسىنىڭ ۇزدىكسىز ىرگەلەنۋىنە ىلەسە، كونشى وزەنىنەن تارماقتالىپ تۇستىك قالا رايونىنا قاراي اعاتىن دۋجۋان وزەنى، اشۋ رايونىنداعى بايلۋ وزەنى ٴوزارا جالعاسىپ جاتىر، قايسىسىندا بولسىن ادەمى اققۋلار تىرشىلىك ەتەدى. اسىرەسە، ٴار جىلى مەملەكەت مەرەكەسىنەن كەيىن قالىڭ اققۋلار مەن سان - ساناقسىز جابايى ۇيرەكتەر، سۋ قۇستارى ٴتاڭىر تاۋىنان اسىپ كورلا قالاسىندا بايىرقالاپ، وڭتۇستىك شينجياڭداعى وسى ٴبىر جاڭا قالاعا تىڭ تىنىس سيلايدى. قالا حالقىنىڭ اققۋلاردى تاماشالاپ، ولاردان كوز ايىم بولۋى، جەم شاشۋى ٴار جىلى قىستا كەم بولسا بولمايتىن ٴومىر قىزىعىنا اينالعان.

ادامدار توبىنا تاياي بەرگەنىمدە، بۇيرا قوڭىر شاشتى، قالىڭ قاستى، شۇڭىرەك كوز، اتجاقتى ۇنەمى دوۋيىڭنان كورىپ جۇرەتىن وسى ٴبىر تانىس بەينەگە كوزىم ٴتۇستى. ٴار كۇنگى تىكە تاراتىلىمداعى سوزدەرىنەن ونىڭ جاعدايىنان حابار تاپقانىم بار - دى، ول − 280 كۇندە 5000 كيلومەتردەن استام جول باسىپ، جالعىز ٴوزى قول ارباسىن سۇيرەپ، ٴيتىن جەتەلەپ، شينجياڭ، گانسۋ، شانشي، حىنان، حىبەي سىندى بەس ولكەنى ەندەي ٴوتىپ، قاشقاردان بەيجيڭگە جاياۋ بارىپ، تيان - انمىن الاڭىندا تۋ شىعارۋ سالتىنا قاتىناسقان، ابۋسامەت كەرىم (توراپتاعى ەسىمى جاياۋ ٴابۋ) ەدى.

 ونىڭ قالا باۋ - باقشا جاسىلداندىرۋ ىستەرى ورتالىعى اققۋلاردى قورعاۋ اترەتىندەگىلەردىڭ قولىنان اپپاق قالاش ناندى الىپ، ونى ۇساقتاپ سىندىرىپ كول بەتىنە شاشقانىن عانا كوردىم، ٴبىر توپ اققۋ قورالانا كەلىپ جايباراقات جەم جەپ، ساڭقىلداپ قويادى.

ٴابۋ قاشقار قالاسىنىڭ يىڭى وستەڭ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن، تيانجيىن مۇناي كاسىپتىك تەحنيكالىق شۋەيۋانىن تامامداعان سوڭ اۋىلىنا قايتقان. 2022 - جىلى 4 - ايدىڭ ٴبىر كۇنى ٴتۇن ورتاسىندا قالىڭ جاڭبىر جاۋادى، ٴابۋ ەسەك اربامەن بۇكىل ەلىمىزدى ارالاپ جۇرگەن گۋاڭشيلىك جۋاڭزۋ ازامات امۋعا جولىعىپ قالادى، اقكوڭىل ٴابۋ ونى جاڭبىر تولاستاعانشا ۇيىنە ەرتىپ كەلەدى.

ەكەۋى تانىسقان سوڭ ول ٴابۋدى تاكلاماكان ٴشولىن اينالىپ بىرگە ساپارلاۋعا ۇسىنىس ەتەدى، ەكەۋى جۇمىس ىستەپ تاپقان اقشالارىنا ٴبىر تۇيە ساتىپ الىپ، وسىلايشا ٴابۋ 135 كۇندە ومىرىندەگى تۇڭعىش رەتكى ۇزاق ساپارىن تامامدايدى، وسىندان كەيىن ول جاياۋ جۇرۋگە قىزىعىپ قالادى.

سول جىلى ٴابۋ تاعى دا اتتانىپ، ٴبىر ايعا جەتپەيتىن ۋاقىتتا مايتاۋ - كۇشار تاس جولىن جاياۋ باسىپ ٴوتىپ، تۇزدە تىرشىلىك ەتۋدىڭ مول تاجىريبەسىنە يە بولادى.

وڭتۇستىك شينجياڭدا تۇرمىس كەشىرگەن ٴابۋدىڭ قۇلاعىنا قارشادايىنان قۇربان اتايدىڭ ەسەكپەن بەيجيڭگە بارعان اڭگىمەسى ابدەن سىڭگەن ەدى. امۋ حوتان ايماعىنان جاياۋ ٴجۇرىپ وتكەندە، ٴابۋ دە وسى اڭگىمەنى قايتالاي ەسكە الىپ، ”مەن بەيجيڭگە بارامىن!“ دەگەن ويىن امۋعا ايتادى.

”ويعا العان ەكەنسىڭ ەندى ارەكەتكە كەل، جاسسىڭ عوي“ دەيدى كەم ٴسوزدى امۋ ونى شابىتتاندىرىپ.

جولدىڭ تىم شالعاي ەكەنىن ويلاستىرعان ٴابۋ ارناۋلى قول اربا جاساتىپ، وعان شاتىر، كيىم - كەشەك، قازان - وشاعىن سالادى، اناسى دا وعان جولعا كەرەكتى ازىق - تۇلىك ازىرلەيدى.

بارلىق ازىرلىك بىتكەننەن كەيىن ٴابۋ اتا - اناسى مەن دوستارىنىڭ اق تىلەۋىمەن ارباسىن سۇيرەپ، ”شۇنفىڭ“ اتتى ٴيتىن جەتەلەپ، بەيجيڭگە ۇزاق ساپارعا اتتانادى.

ٴابۋ كۇنىنە 25 كيلومەتر جول ٴجۇرۋدى جوسپارلاعان - دى. وسىلاي بولعاندا مەملەكەت مەرەكەسى كۇنى بەيجيڭ تيان - انمىن الاڭىنداعى تۋ شىعارۋ سالتىنا ۇلگىرەتىن ەدى، سول كۇنى ونىڭ 24 جاسقا شىعاتىن تۋىلعان كۇنى بولاتىن.

جوسپارى كەمەلدى ەدى، الايدا جول بويىنداعى جاپا - ماشاقات ونىڭ ويلاعانىنان اسىپ ٴتۇستى، جان بالاسى باسپاعان قۇمدى ٴشول، قارا بوران، قارلى جاڭبىر، قۇلاما بەت، اسقار اسۋلار قادام سايىن ونىڭ دەنە قۋاتى مەن توزىمدىلىگىن سىننان وتكىزىپ وتىردى.

 ٴابۋ ەندى عانا ٴوزىنىڭ ٴار كۇنگى ساپار باعىتىن دوۋيىندا تىكە تاراتا باستاعاندا، توراپتاعى كۇدىك - كۇماندار دا تولاستامادى، ول ويىن كورسەتىپ وتىر، بەيجيڭگە جاياۋ بارۋى مۇلدە مۇمكىن ەمەس دەپ قاراعاندار دا بولدى. الايدا ٴابۋ ٴوزىنىڭ نىق قاداممەن وسىنداي كۇدىك - كۇمانعا جاۋاپ قايتارىپ وتىردى.

جول بويى مەيلى تۇماۋراتىپ قىزۋى ورلەسىن، اياعى جارالانسىن، ٴابۋ ٴباز كەشپەدى، ارباسىنىڭ دوڭعالاعىن 20 نەشە رەت الماستىرىپ، 5 پار اياق كيىم توزدىردى، قاشقاردان بەيجيڭگە دەيىنگى ۇلان قايىر دالانى ادىمداي ٴجۇرىپ ٴوتىپ، ٴوزىنىڭ جاستىق كوكتەمىن باتىلدىقپەن جانە قاجىرىلىقپەن جالىنداتىپ، قاراپايىم ٴومىرىن قايسار توراڭعىعا، تاكىلاماكاننىڭ ٴبىر ٴتۇيىر جارقىراعان قۇمىنا، وسىناۋ دۇنيەنىڭ جاڭا ٴورىسىن كورەتىن تەرەزەگە اينالدىردى.

ٴابۋدىڭ تۇلا بويىنان مەنمۇندالاعان شينجياڭدىقتارعا ٴتان ىنتا - ىقىلاس، ادالدىق پەن قايسار جىگەر سانسىز ادامداردى اسەرلەندىردى ٴارى سانسىز ادامدارعا شينجياڭدى قايتا تانىتتى، ۇعىندىردى. سونىمەن بىرگە، ٴوزى دە وتانىمىزدىڭ جەر - جەرىنەن جەتكەن تاماشا تىلەكتەر مەن كومەككە يە بولدى، ول جەكە ارەكەتىندەگى كىشكەنە ”مەننەن“ الدە قايدا اسىپ ٴتۇسىپ، ۇلى شاڭىراعىمىزبەن بىتە قايناسىپ كەتتى.

ٴابۋ ٴوزىنىڭ جالعىز ساپارعا شىقپاعانىن، كوپتەگەن ادامداردان شابىت العانىن ٴارى كوپتەگەن ادامداردى اسەرلەندىرگەنىن بىلەدى.

 سول كۇنى كونشى وزەنى جاعاسىندا ابۋمەن اڭگىمەدە بولعانىمدا، ونىڭ ٴالى دە ەكى قولىن جۇما ۇستاعانىن، بۇل ونىڭ اربانىڭ تۇتقاسىن ۇستاۋعا داعدىلانىپ قالعانى ەكەنىن بايقادىم دا: ”بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا بەيجيڭدە ورتالىقتىڭ اقپارات مەديالارىنىڭ تىلشىلىگىن قابىلداعانىڭدى كورگەن ەدىم، شينجياڭعا قالايشا تىزگىن ۇشىمەن قايتتىڭ؟ نەلىكتەن قاشقارداعى ۇيىڭە توتە قايتپاي، ٴبىزدىڭ كورلاعا كەلدىڭ؟“ دەپ تاڭدانا سۇرادىم.

ٴابۋ اققۋلارعا جەم شاشىپ تۇرىپ، ماعان: كورلا قالاسىنان جاياۋ ٴجۇرىپ وتكەنىمدە بۇل جەردىڭ سامالاداي سامسىعان بيىك عيماراتتارى، كەڭ كوسىلگەن جولدارى، وسىزاماندانعان تىنىسى ماعان تەرەڭ اسەر قالدىرعان - دى، اسىرەسە، قوناق قۇمار كورلالىقتار جولدا جەسىن دەپ ادەيى كورلانىڭ ٴتاتتى المۇرتىن، اقسۋدىڭ الماسىن، تاعى نان اكەلىپ بەرگەنى مەنى قاتتى اسەرلەندىرگەن ەدى، - دەدى.  

سول كەزدە كونشى وزەنى كوپىرىندە سەيىلدەپ جۇرگەن ٴابۋ بايىنبۇلاق ساحاراسىنداعى اققۋلاردىڭ ٴار جىلى قىستا كورلا قالاسىنا ۇشىپ كەلىپ قىستايتىنىن ەستيدى دە، اققۋ ادامداردىڭ كوڭىلىندە پاكتىكتىڭ، ادالدىقتىڭ، وسكەلەڭدىكتىڭ سيموۆلى ەكەن، ادامدار مەن اققۋلار ٴتاتۋ - ٴتاتتى بىرگە ٴومىر ٴسۇرىپ جاتقان قالا، ٴسوزسىز، كوركەم قالا دەگەن ويعا كەلىپتى.

ٴومىر بويى اققۋدى كورمەگەن ٴابۋ ٴوزىنىڭ ۇيلەسىمدى ۋاقىتتا كەلمەگەنىنە وكىنەدى، كونشى وزەنىنە كەلىپ اققۋلاردى كورۋ ونىڭ ارمانى ەدى.

بەيجيڭنەن شينجياڭعا قايتقان كەزدە، ٴاسىلى قاشقارداعى ۇيىنە توتە تارتپاقشى بولعان ٴابۋ اققۋلار ٴۇشىن وسى ٴبىر ساۋلەتتى قالاعا ادەيى ات باسىن بۇرىپ، كورلا قالاسىندا ەكى كۇن ايالداپ قالادى.

كورلا قالاسىندا ول بايىنبۇلاق موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىستىق مۇراجايدى ارالاپ، باتىس ٴتاجى كوشەسىندەگى ۇلكەن بازارداعى ٴتۇرلى ٴدامدى تاعامداردان اۋىز ٴتيىپ، جاڭا قالا رايونى مەن كونە قالا رايونىن ارالادى، مەيلى قايدا بارسا دا قالا حالقىنىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى.

ودان الدا قانداي ويلارىنىڭ بارلىعىن سۇراعانىمدا، ول كوڭىلدى بەينەدە: ”جالعاستى جولعا شىعىپ، ٴوز ارەكەتىم ارقىلى بارلىق ادامدارعا وتانىمىزدىڭ كوركەمدىگىن، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ وسى مەيىرىمدى شاڭىراعىندا باقىتتى ٴومىر ٴسۇرىپ جاتقانىمدى ايتىپ بەرەمىن!“ دەدى.

وسى ٴبىر قىستىڭ كۇنى كونشى وزەنىنىڭ جاعاسىندا جاياۋ ابۋگە جولىققانىم قانداي تاماشا بولعان.

اۋدارعان: تۇردان جاناقىن ۇلى