جەتپىسكە تاياعان زەينەتكەر وقىتۋشى يۋان دىشىڭنىڭ عىلىم - تەحنيكادا قۇدىرەتتى ەل بولۋ ارمانى جولىنداعى 40 نەشە جىلدىق تالپىنىسى جونىندە
مىڭ شيا، سەنبەك اۋەسقان ۇلى (ٴوز تىلشىلەرىمىز)
سۋرەتتە: يۋان دىشىڭ (ورتادا) وقۋشىلاردىڭ تاجىريبە جاساۋىنا جەتەكشىلىك ەتۋدە. سۋرەتتى مىڭ شيا تۇسىرگەن
8- ايدىڭ اياق شەنىندە 67 جاستاعى زەينەتكەر فيزيكا وقىتۋشىسىنىڭ 38 وقۋشىنى باستاپ 62 ساعات پويەزدىڭ قاتتى ورىندىعىنا وتىرىپ، قۇلجا قالاسىنان لياۋنيڭ ولكەسىنىڭ شىنياڭ قالاسىنا بارىپ، مەملەكەتتىك جاستار مەن ورەندەردىڭ ەڭبەك ونەرى جانە زەيىندىك جوبالاۋ جارىسىنا قاتىناسقانى جونىندەگى كەسكىنى ينتەرنەتتە كوپ ىزدەلگەن كەسكىن قاتارىنا قوسىلدى. جارىس اياقتاعاننان كەيىن قۋانىشتى حابار تارالدى: وسى ساقا وقىتۋشىنىڭ ۇجىمىنداعىلار ٴبىر 1 - دارەجەلى، ون 2 - دارەجەلى، ٴۇش 3 - دارەجەلى سيلىق الىپ، 38 وقۋشى تۇگەلدەي داڭق تورىنەن كورىندى.
كوپتەگەن توراپكەر وسى ساقا وقىتۋشىنىڭ ارمانعا قۇلاش سەرمەۋ جولىنداعى اينىماس سەنىمىنەن، تالىقپاس قۇلشىنىسىنان تەرەڭ اسەرلەندى.
بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىندەگى توراپكەرلەر جارىسا لەبىز قالدىرىپ: ”ناعىز باعىبان وسى كىسى ەكەن“، ”قارتايسا دا، قايراتىنان قايتپاپتى“، ”وسى ۇستازعا القاۋ ايتامىن“ دەستى...
9 - ايدىڭ 15 - كۇنى وسى كىسىمەن جۇزدەسۋدىڭ ٴساتى ٴتۇستى. اشاڭ ٴجۇزدى، كوزىنە گرادۋسى جوعارى كوزىلدىرىك تاققانىمەن، جانارى وتتى، ٴسوزى سالماقتى ”توراپتا تانىمال بولعان“ بۇل كىسى − ىلە تەحنيك تاربيەلەۋ شۋەيۋانىنىڭ فيزيكا جانە ماشينا - ەلەكتر كاسىبىنىڭ زەينەتكەر وقىتۋشىسى، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ ەرەكشە جاردەم اقشاسىنان يگىلىكتەنەتىن مامان يۋان دىشىڭ ۇستاز ەدى.
عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋعا دەن قويعان
”ۇزاق جورىق جولى“
يۋان دىشىڭ قارشادايىنان جاراتىلىستىق عىلىمعا قاتتى قىزىعادى. باستاۋىش مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە، ورتالاۋ مەكتەپتەگى اعاسىنىڭ فيزيكا وقۋلىعىنداعى قاتىستى نازاريالىق بىلىمدەردى وقىپ تۇسىنە الاتىن ٴارى سحەماعا قاراپ وتىرىپ دايىن زاتتاردى جاسايتىن ەدى. ورتالاۋ مەكتەپكە تۇسكەننەن كەيىن ول تاپقىرلىققا، جاسامپازدىققا بەرىلىپ، تەرەڭ ماعىنالى جاساۋ قاعيداسىنا باس قاتىرا باستايدى، ونىڭ توسىن قويعان سۇراۋلارى مۇعالىمىن دا ساستىرىپ جىبەرەتىن.
”ول كەزدە مەن ٴوزىم ماتەريال ىزدەپ، قايتا - قايتا تاجىريبەدەن وتكىزەتىنمىن. قاجەتتى ماتەريالدار دا وتە تاپشى ەدى، سىناپ كورۋدىڭ وزىندىك قۇنى وتە جوعارى بولاتىن“. يۋان دىشىڭ بىلاي دەدى: بالا كەزىمدە ماتەريالعا پايدالانامىن دەپ ٴار نارسەنى بۇلدىرەتىنمىن، دىبىس زورايتقىش، ساعات سياقتىلاردى اشىپ، كەرەكتەن شىعارىپ، وسى سەبەپتى دە تالاي رەت تاياق جەدىم. ٴبىر ٴتاۋىرى، كىتاپ وقىپ، ماتەريال ىزدەۋ بارىسىندا قىرۋار عىلمي ٴبىلىم توپتاپ، ۇزدىكسىز تاجىريبە جاساپ، ويلاۋ قابىلەتىمدى ارتتىرىپ وتىردىم.
ورتالاۋ مەكتەپتەگى فيزيكا وقۋلىعىنداعى بىلىمدەرمەن شەشە المايتىن ماسەلەگە ٴدوپ كەلگەندە، يۋان دىشىڭ ورتا مەكتەپ فيزيكا وقۋلىعىنان پايدالانىپ جاۋاپ ىزدەيتىن. قاتىستى كىتاپتاردى كوپ وقىعان سوڭ، يۋان دىشىڭ: ”مۇعالىم، بۇل كىتاپتارداعى وم زاڭى، حۋك زاڭى دەگەندەردىڭ ٴبارى شەتەلدىك عالىمداردىڭ اتىمەن اتالادى ەكەن، جۇڭگو عالىمدارىنىڭ اتى - ٴجونى نەگە جوق؟“ دەپ اڭكى - تاڭكى بولاتىن.
...
مۇعالىمى بالا يۋان دىشىڭنىڭ باسىنان اقىرىن سيپاپ: ”ەلىمىزدە جاراتىلىستىق عىلىمداردىڭ دامۋى باياۋ، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ قابىلەتى جاعىندا دامىعان ەلدەرمەن ٴالى دە پارقىمىز بار...“ دەپ تۇسىندىرەتىن - دى.
”مەن دە عالىم بولامىن، كۇندەردىڭ بىرىندە مەن سياقتى جۇڭگو عالىمىنىڭ اتىمەن بەلگىلى ٴبىر زاڭعا ات قويىلاتىن بولادى“. وسىدان باستاپ يۋان دىشىڭ وسى ٴبىر اسقاق ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ ٴۇشىن عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدىڭ ”ۇزاق جورىعىنا“ قادام تاستايدى.
قىزمەتكە قاتىناسقاننان كەيىن ول ٴوز قالاۋىمەن فيزيكا مۇعالىمى بولادى، ساباقتان سىرتقى ۋاقىتتارىندا فيزيكالىق بىلىمدەردى بەرىلە زەرتتەپ، تاجىريبە جاساپ، تاپقىرلىق جاراتادى.
”مەن وقۋلىققا عانا جابىسىپ المايمىن، فيزيكا وقىتۋشىسى جاڭا تەحنيكا جاراتا ٴبىلۋى كەرەك“. يۋان دىشىڭ بىلاي دەدى: جايشىلىقتا ۇنەمى سان الۋان ماسەلەگە باس قاتىرىپ جۇرەمىن، شابىت كەلە قالسا بولدى ىسكە كىرىسىپ كەتەمىن. 1991 - جىلى ول جوبالاپ جاساعان ورتا مەكتەپ راديو وقىتۋى سىم جولى اۆتونوميالى رايوندىق ەلەكترلى وقىتۋ سارايى جاعىنان بۇكىل شينجياڭداعى ورتا - باستاۋىش مەكتەپتەرگە جالپىلاستىرىلدى. وسىدان كەيىن ونىڭ ”اۋا تىعىزدىعىن شەبەرلىكپەن ولشەۋ ٴادىسى“، ”ٴتۇزۋ لاقتىرىلعان زاتتىڭ ٴىزى تاجىريبەسى“ سياقتى فيزيكالىق تاجىريبە اسپاپتارى حالىقارالىق فيزيكا وقىتۋشىلارىنىڭ عىلمي جينالىسىندا كورسەتىلدى.
ٴبىر مەزگىل يۋان دىشىڭ ٴتىپتى دە جىگەرلەنە ٴتۇستى، جاسامپازدىق تۋىندىلارى باسقالار جاعىنان مويىندالعان ول تاباندىلىق ىستەۋدىڭ تاتىرلىق ٴىس ەكەنىن سەزىندى.
وتكەن عاسىردىڭ 90 - جىلدارىندا يۋان دىشىڭ فيزيكا عىلىمى سالاسىندا كوزگە تۇسە باستاعان سوڭ تاپقىرلىق جاسامپازدىعىنا بەرىلە كىرىستى. وسى جىلدارى ول تاعى ”سۋ مۇناراسى تولىق اۆتوماتتى مەڭگەرگىشىن“ قامتىعان ەكى ٴتۇرلى مەملەكەتتىك پاتەنت ۇقىعىن الدى، مەملەكەتتىك ٴتۇرلى عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرى بويىنشا 12 تۇردەن 1 - دارەجەلى سيلىققا يە بولدى، 34 ٴتۇرلى عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىگى چيڭحۋا داشۋەسىنىڭ سيفرلى كىتاپحاناسىندا ساقتالدى، فيزيكالىق تاجىريبەدەگى 6 ٴتۇرلى قيىن ماسەلەنى شەشتى. ول جۇڭگو عىلىم - تەحنيكا وزەكتى جۋرنالىندا 60 نەشە عىلمي ماقالا جاريالادى.
يۋان دىشىڭنىڭ بۇكىل ەلدىڭ فيزيكا عىلىمى سالاسىندا اتاعى اسپانداپ، ارمانى جۇزەگە استى.
عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدىڭ
الاۋىن جاققان ”جول باستاۋشى“
”62 ساعات قاتتى ورىندىقتا وتىرۋدى بىلاي قويىپ، ەگەر شارت - جاعداي بولماي، ٴجۇرىپ بارۋعا تۋرا كەلسە دە، ٴسوز جوق، باراتىن ەدىك“. يۋان دىشىڭ نەلىكتەن بۇلاي ىستەگەنى جونىندە ٴسوزىن نىقتاپ وسىلاي دەدى: ”مەن بالالاردىڭ دۇنيەنى كوبىرەك كورۋىنە، بۇراڭ جولدى از باسۋىنا، جاسامپازدىق جاراتۋعا قىزىعۋىنا مۇمكىندىك جاراتۋدى ويلايمىن“.
”كىشكەنە كەزىمدە ەشكىم جول نۇسقاعان جوق، ۇيرەنۋ، زەرتتەۋ جولىندا جىعىلىپ - ٴسۇرىنىپ ٴجۇرىپ، تالاي جاپا تارتتىم“ دەدى يۋان دىشىڭ.
ٴتىپتى دە كوپ بالانىڭ عىلىممەن ەرتەرەك ارالاسۋىنا، عىلىمدى قىزۋ سۇيۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ ٴۇشىن، يۋان دىشىڭ زەينەتكە شىعۋدىڭ الدىندا ۋاقىتى شىقسا بولعانى، ىلە وبلىسىنداعى بالا باقشالارىنا، ورتا، باستاۋىش مەكتەپتەرىنە بارىپ عىلىم ساباعى پىسىقتاۋ مۇعالىمى بولىپ، بالالاردى عىلىمنىڭ سىرىن بىرگە اشۋعا باستايتىن.
ىلە وبلىسى قىزىلتۋ بالالار باقشاسىنداعى بالالار يۋان دىشىڭ اتايدى وتە جاقسى كورەدى، ونىڭ ساباقحاناسى سيقىر ويىنىنا ۇقسايدى: ٴبىر سۋلياۋ تاياقشانى حايۋاناتتىڭ تەرىسىمەن بىرنەشە رەت ۇيكەسە، ونىسى قاعاز قيقىمدارىن توپ - توبىمەن تارتىپ الاتىن”سيقىرلى تاياقشاعا“ اينالادى؛ قابىعى ارشىلعان پىسقان جۇمىرتقانى الاقانىندا بىردەم ويناتسا بولعانى، جۇمىرتقا وزىنەن الدەقايدا كىشكەنە قۇمىرانىڭ اۋزىنان بۇلىنبەي كىرىپ كەتەدى... وسى قىزىقتى شاعىن تاجىريبەلەر بالالاردى باۋراپ الاتىن.
ورتا، باستاۋىش مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ عىلىم ساباعىنا پىسىقتاۋ جاساعاندا يۋان دىشىڭ بالالاردى بىرگە تاجىريبە جاساۋعا باستايتىن، ول ۇنەمى بالالاردى قيالداۋعا، ”ٴبۇلدىرىپ كورۋگە“ شابىتتاندىراتىن.
”قاراماققا ٴتىلسىم كورىنەتىن كوپتەگەن تاجىريبەلەردى قاجىماي - تالماي ىستەسەڭىز، زاتتاردىڭ قاعيداسىنىڭ قاراپايىمدىلىقتان كۇردەلىلىككە، كۇردەلىلىكتەن قاراپايىمدىلىققا ٴوتۋ بارىسى ەكەنىن سەزىنەسىز“. يۋان دىشىڭ بىلاي دەدى: ”كەيبىر نارسەلەر عالىمداردىڭ تاپقىرلىق جاراتۋىن قاجەت ەتپەيدى، تەك مي جۇمساپ، كوپ ويلانسا بولعانى، اركىمنىڭ دە تابىسقا جەتۋى مۇمكىن“.
عىلىمدى قىزۋ سۇيەتىن جاستار مەن ورەندەر بارعان سايىن كوبەيىپ، يۋان دىشىڭنىڭ ٴىزىن قۋۋشىلارعا اينالدى. ولار يۋان دىشىڭمەن بىرگە تاجىريبە جاساپ، عىلىم - تەحنيكا ماقالالارىن جازدى، ولاردىڭ كوڭىلىنە دە ۇلى ارمان ۇيالادى، اتاپ ايتقاندا، جىلدار بويى عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق جاراتۋدان جازباي، نوبەل سيلىعىن الۋعا قاراي ىلگەرىلەدى.
شاعىن تاجىريبەحانادا ”كوز جەتكىسىز الەم“ قايتا كورىندى، جوعارى كەرنەۋلى ەلەكتر شاعىن تاجىريبەحاناعا ”كوشىرىپ اكەلىندى“، بۇلاردان سىرت عاجايىپ تەڭگەرگىش، گەنەراتور، ٴوزى مەڭگەرەتىن تۇقىم سەپكىش سياقتى وقۋشىلار جەتەكشىلىك ەتىپ جاساعان كوپتەگەن تاپقىرلىق تۋىندىلار بار. يۋان دىشىڭنىڭ تاجىريبەحاناسىندا شەشۋ قيىن بولعان فيزيكالىق ماسەلەلەر ٴبىر - بىرلەپ شەشىلدى. بىلتىر ونىڭ جوعارى كەرنەۋلى ەلەكتردى تاجىريبەحاناعا ”كوشىرىپ اكەلۋ“ تەحنيكاسى ەل ىشىندەگى ماشينا - ەلەكتر سالاسىنداعى ۇلكەن قيىن ماسەلەنى شەشتى. بيىل ول وقۋشىلارىمەن بىرگە جوبالاپ جاساعان ٴشيتى مىلتىق تەحنيكاسى، ”جارىق باردا سونەتىن، جارىق جوقتا جاناتىن“، ”جارىق باردا جاناتىن، جارىق جوقتا سونەتىن“ ەلەكترون تەحنيكاسىن وقىتۋ جانە باۋلۋ ەلەكتر تىزبەگى مەملەكەتتىڭ پاتەنت ۇقىعىنا ٴوتىنىش ەتىلدى.
”اقىل جاستان اسىل تاستان، مەنىڭ وقۋشىلارىم، ٴسوز جوق، مەنەن دە مىقتى بولادى“. يۋان دىشىڭ بىلاي دەدى: مەن اۆتونوميالى رايوندىق 4 - كەزەكتى عىلىم - تەحنيكانى جالپىلاستىرۋ سيلىعىنا يە بولدىم، ال وقۋشىم دوۋ شىچۇن ورتالاۋ مەكتەپتىڭ 2 - جىلدىعىندا - اق اۆتونوميالى رايوندىق 6 - كەزەكتى عىلىم - تەحنيكانى جالپىلاستىرۋ سيلىعىنا يە بولدى.
بۇل كۇندە يۋان دىشىڭنىڭ وقۋشىلارىنان 48 ادام مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكا تۇرىندەگى وزەكتى جۋرنالداردا عىلىم - تەحنيكالىق ديسسەرتاتسيا جاريالادى، ونىڭ وقۋشىسى جياڭ شۋاي داشۋەنىڭ 2 - جىلدىعىندا قولدانىلمالى جاڭاشا پاتەنت كۋالىگىن الدى؛ 2021 - جىلى جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى داشۋەسى وتكىزگەن 8 - كەزەكتى مەملەكەت دارەجەلى جاڭالىق اشۋشىلار جارىسىندا يۋان دىشىڭ جەتەكشىلىك ەتكەن وقۋشىلار ۇجىمى كونە ماتەريالداردان جوبالاپ جاساعان تۋىندى مەملەكەت بويىنشا بىردەن - ٴبىر قوقىر - قوقسىقتان تەرىپ الىپ جاسالىپ 1 - دارەجەلى سيلىققا يە بولعان تۋىندى بولدى؛ 2022 - جىلعى 9 - كەزەكتى مەملەكەت دارەجەلى جاڭالىق اشۋشىلار جارىسىندا يۋان دىشىڭ جەتەكشىلىك ەتكەن وقۋشىلار ۇجىمى ٴتورت 1 - دارەجەلى سيلىققا، بەس 2 - دارەجەلى سيلىققا يە بولدى؛ بيىل تۇڭعىش كەزەكتى مەملەكەتتىك جاستار مەن ورەندەردىڭ ەڭبەك ونەرى جانە زەيىندىك جوبالاۋ جارىسىنىڭ مەملەكەتتىك شەشۋشى جارىسىندا ونىڭ 38 وقۋشىسى تۇگەلدەي سيلىققا يە بولدى.
جاستار مەن ورەندەردىڭ ”مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ ارمانىن“ ىسكە اسىرۋىنا دەم بەردى
70 جاسقا تاياعان زەينەتكەر وقىتۋشىنىڭ وقۋشىلارمەن بىرگە 62 ساعات قاتتى ورىندىقتا وتىرىپ جارىسقا قاتىناسقانى جونىندەگى حاباردىڭ وقىلىم مولشەرى كوبەيگەن سوڭ كوپتەگەن اقپارات قۇرالدارىنان تىلشىلەر كەلدى.
”مەن بۇرىن اقپارات ورىندارىنىڭ وسىنشاما كوپ تىلشىلەرىن قابىلداپ كورگەن ەمەسپىن، وقۋشىلاردى تاربيەلەۋ، جاڭالىق جاراتۋ جولىندا مۇنشالىق دۋماندى جاعدايدى كورگەن ەمەسپىن! ەگەر وسىنداي ٴتاسىل ارقىلى ٴبىزدىڭ وقۋ - اعارتۋ ۇلگىمىزدى، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ۇستانىمىمىزدى ٴتىپتى دە كوپ وقۋ - اعارتۋ قىزمەتكەرلەرى مەن بالالارعا تاراتۋعا بولاتىن بولسا، اقتىق دەمىمە دەيىن ىستەۋگە پەيىلمىن، مەن تاعى ...“ كەنەت ول قىستىعا جىلاپ جىبەردى، كوزىنەن اققان جاس اجىمدى ٴجۇزىن جۋىپ ٴوتتى...
”وتاندى قۇدىرەتتەندىرىپ، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ٴۇشىن، بالالاردان باستاپ كىرىسۋ كەرەك، بۇل - قازىرگى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ٴىس، ٴبىزدىڭ كۇتەرلىك ۋاقىتىمىز قالمادى“. يۋان دىشىڭ بىلاي دەدى: ”ٴبىز بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن جاقسى قورعاپ، ولاردىڭ جاڭالىق اشۋ وي جەلىسىن جەتىلدىرۋىمىز كەرەك، ٴبىراق مۇندا جالعىز مەنىڭ كۇشىمە عانا سۇيەنۋگە بولمايدى“.
2019 - جىلى مەملەكەت دارەجەلى يۋان دىشىڭ ماشينا - ەلەكتر شەبەرلەرى قىزمەت كەڭسەسى رەسمي ماڭدايشالىق اسقاننان كەيىن، سول كەزدە 63 جاستاعى ول شەپكە اتتانىپ، كاسىبىن جالعاستىرۋدى تاڭدادى.
وسىدان كەيىن ىلە وبلىسى وسى قىزمەت كەڭسەسىنە سۇيەنىپ، ىلە كاسىپتىك تەحنيكالىق وقۋ - اعارتۋ جۋرنالى رەداكسياسىن قۇرىپ، بۇكىل وبلىستى تەحنيكا تاراتۋ، تالقىلاۋ تۇعىرىمەن قامدادى؛ اۆتونوميالى رايون دارەجەلى تاڭداۋلى ماشينا - ەلەكتر وقىتۋ ۇجىمى قۇرىلدى، بۇل ۇجىم ىلە وبلىسىنىڭ ماشينا - ەلەكتر سالاسىنداعى وزەكتى كاسىپورىنشىلار مەن ىلە وبلىسىنداعى تاڭداۋلى دوكتور، ماگيسترلەردەن، جوعارى مەكتەپ وقىتۋشىلارىنان ۇيىمداستى، مۇنداعى ماقسات ۇلگى كورسەتۋ، جەتەكشىلىك ەتۋ ارقىلى ٴتىپتى دە كوپ مامان دارىندىلاردى تاربيەلەۋ ەدى. جاستار مەن ورەندەردى باستاۋىش مەكتەپتىڭ عىلىم ساباعىنان باستاپ عىلىم ۇيرەنۋگە، عىلىمدى سۇيۋگە جەتەكتەۋ ٴۇشىن، ىلە وبلىستىق عىلىم - تەحنيكا قوعامىندا ىلە وبلىستىق جاستار مەن ورەندەردىڭ عىلىم قىزمەت كەڭسەسى قۇرىلدى، ىلە وبلىسىنىڭ وقۋ - اعارتۋ جۇيەسىندە ىلە وبلىستىق قىزىلتۋ بالالار باقشاسى ”يۋان دىشىڭ عىلىم قىزمەت كەڭسەسى“ قۇرىلدى. بۇقارانىڭ عىلىم ۇيرەنۋىن، سوقىر سەنىمدى تالقانداۋىن جەبەۋ ٴۇشىن، تاعى قۇلجا قالاسى ايرانباق ٴمالى باسقارماسى سولتۇستىك ايلانبا جول الەۋمەتتىك اۋماعىندا ”يۋان دىشىڭ عىلىم جالپىلاستىرۋ قىزمەت كەڭسەسىن“ قۇردى.
مۇنداي تاربيە ۇلگىسىندە باستاۋىش مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ستۋدەنتتەرگە فيزيكا ساباعىن سويلەپ بەرۋى ەندىگارى جاڭالىق بولۋدان قالدى، جاي ادامدار دا اقىل - پاراساتىن ساۋلەلەندىرىپ، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق جاراتا الادى دەيتىن تانىم جۇرت كوڭىلىنە تەرەڭ ۇيالادى.
”ٴبىز ٴومىر بويى قۇلشىنىپ نوبەل سيلىعىن الۋىمىز كەرەك، ٴبىز ورىنداي الماساق، كەلەسى ۇرپاقتارىمىز كۇش جالعاپ قۇلشىنۋى كەرەك“. وسى ٴسوزدى ايتقان كەزدە يۋان دىشىڭ باتىلدانىپ كەتتى، سەنىمىنىڭ زور ەكەنى دە اڭعارىلىپ تۇردى.
ٴبىر وقۋشىنىڭ شەشەسى سۇن لەي بىلاي دەدى: ”يۋان مۇعالىمنىڭ بويىندا جەڭىلىسكە مويىنسال بولمايتىن رۋح بار، ول حۋاپيڭ قىزدار ورتا مەكتەبىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جاڭ گۇيمەيگە وتە ۇقسايدى. ونىڭ بويىنداعى وسى وڭ ەنەرگيا بالالارعا تەرەڭ ىقپال جاسايدى“.
ٴبىر توراپكەر بىلاي دەدى: ”قارتايسا دا اسقاق مۇراتىنان اينىماعان وسى حالىق وقىتۋشىسى ٴوزى باس بولىپ ونەگە كورسەتىپ، بالالاردىڭ كوڭىلىنە عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى قاستەرلەۋ تۇقىمىن سەپتى. ونىڭ تاۋ اسىپ، تاس باسىپ، تالىقپاي تالپىنعان جاڭالىق اشۋ رۋحى وسى داۋىردەگى بىزدەرگە، ۇلتىمىزعا اسا قاجەتتى. ول − مەملەكەتىمىزدىڭ تىرەگى“.