ايبىن ٴاشىمباي ۇلى: بۇل مەنىڭ ەكىنشى وتباسىم

لي جيان (ٴوز ٴتىلشىمىز)

”ٴسىز قىزمەت بارىسىندا وزىندىك قۇندى ۇنەمدەپ، ونىمدىلىكتى قالاي جوعارىلاتۋ تۋراسىندا وي جۇگىرتۋگە پەيىلدىسىز بە، جوق پا؟“ دەپ سۇرادى ٴتىلشى.

”ونىمدىلىك جوعارىلاسا، زاۆودتاعى بارلىق ادام پايداسىن كورەدى. مەنىڭ بۇل ارادا قىزمەت ىستەگەنىمە 18 جىل بولدى، بۇل مەنىڭ ەكىنشى وتباسىم. ٴوز وتباسىنىڭ جاعدايىنىڭ جاقسارا ٴتۇسۋىن كىم ويلامايدى دەيسىز؟“ دەدى ايبىن ٴاشىمباي ۇلى.

4 ـ ايدىڭ 26 ـ كۇنى ٴتىلشى اۆتونوميالى رايون دارەجەلى ەڭبەك ۇلگىسى ايبىنمەن كەزدەسىپ، ونىڭ شوۋگاڭ ىلە بولات ـ تەمىر سەرىكتەستىگىندەگى حيكاياسىنا قۇلاق ٴتۇردى. 

ايبىن 1976 - جىلى 4 - ايدا كۇنەس اۋدانىنىڭ كۇنەس قالاشىعىندا دۇنيەگە كەلگەن، 2006 - جىلى 9 - ايدا شوۋگاڭ ىلە بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگىنە قىزمەتكە ورنالاسقان، قازىر تەمىر قورىتۋ كاسىبى ٴبولىمى دومنا پەش جۇمىس رايونىنىڭ ورىنباسار باستىعى، قوسىمشا دومنا پەش ۋچاستوك باستىعى.

پەش الدىندا قىزمەت ىستەۋدىڭ باستاماشىسى بولعان ايبىن باستان ـ اياق ”حاۋىپسىزدىك ٴبىرىنشى، ٴونىمدى ارتتىرىپ، ەنەرگيا ۇنەمدەۋگە، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا ٴمان بەرۋ“ دەگەن سوزدەردى كوكەيىندە ساقتادى.

حاۋىپسىزدىك ٴبىرىنشى دەگەندى تىلگە العان ايبىن ”بۇل بارلىق ٴوندىرىستىڭ العى شارتى“ دەدى. ول تىلشىگە ٴوزىنىڭ ٴبىر كۇندىك قىزمەتىن، كۇندەلىكتى تۇرمىسىن اڭگىمەلەپ بەردى: ساعات 9 دا جۇمىس ورنىنا بارعاندا الدىمەن ٴارقايسى ٴوندىرىس وڭىرلەرىنە بارىپ شارلاۋ جۇرگىزىپ، ٴوندىرىس حاۋىپسىزدىگى جاعىنداعى ٴارقايسى بۋىنداردى ەگجەي ـ تەگجەيلى تەكسەرىپ، سول كۇنگى ٴوندىرىس مىندەتىن ورنالاستىرىپ، ٴوندىرىس بارىسىندا جولىققان تەحنيكالىق ماسەلەلەردى شەشەدى. تۇستەن كەيىن جۇمىستان تۇسەردەن بۇرىن تۇنگى كەزەك قىزمەتكەرلەرىنە كوڭىل بولۋگە ٴتيىستى ٴتۇرلى قىزمەت ىستەرىن تاپسىرادى. ”قىزمەتتەن تۇسكەنىممەن، ٴبىراق زاۆود ٴوندىرىسى توقتاماسا، ۇيالى تەلەفونىم دا اشىق تۇرادى، كەز ك−ەلگەن ۋاقىتتا بۇيرىق كۇتەمىن، الدا ـ جالدا جاعداي بولا قالسا، دەرەۋ جۇمىس باسىنا  بارامىن“ دەدى ايبىن. ونىڭ قاراۋىنشا، بۇل پارتيا مۇشەلەرىنىڭ بورىشى، قىزمەتتەگى جاۋاپكەرشىلىك.

ٴبىر جولى ايبىن جۇمىستان ٴتۇسىپ ۇيىنە ەندى كەلگەندە تەلەفون كەلەدى، قىزمەتتەستەرى وعان زاۆودتىڭ بالقىعان شويىن كۇبىسىنىڭ توسىننان قۇلاپ رەليسكە ٴتۇسىپ كەتكەنىن ايتادى. ول دەرەۋ كولىك ورنالاستىرىپ، قىزمەتكەرلەردى ۇيىمداستىرىپ، جۇمىس باسىنا بارىپ، ەڭ قىسقا ۋاقىت ىشىندە رەليستى تازالاپ، جابدىقتاردى جوندەپ، زياندى ەڭ تومەنگى شەككە تۇسىرەدى. ”ٴبىز ٴوندىرىس ورنىمىز، ٴوندىرىس حاۋىپسىزدىگى سىندى ارقاۋدى قاي ـ قاشان دا مىقتاپ شيراتىپ، توسىن جاعدايعا توتەپ بەرۋگە ويداعىداي دايىندالۋىمىز كەرەك“  دەدى ايبىن.

پ−ەشتىڭ الدىنداعى جۇمىس − كۇش - قۋاتتى، كۇشەمەلىكتى قاجەت ەتەتىن حاۋىپ - قاتەرى جوعارى قىزمەت رايونى. ٴار رەتكى دومنا پەشتى تەكسەرىپ جوندەۋ بارىسىندا ايبىن ٴوزى اتويلاپ الدا ٴجۇرىپ، قىزمەتكەرلەردى دومنا پەشكە باستاپ بارىپ جۇمىس ىستەيدى. ولار قىزمەت بارىسىندا ٴاربىر بۋىنعا باسا ٴمان بەرىپ، تەكسەرىپ جوندەۋ ساپاسىن قاتاڭ يگەرەدى. ٴار جولى جابدىق ورناتقاننان كەيىن ايبىن ارناۋلى ادام جىبەرىپ قايتادان تەكسەرىپ، بەكەمدەپ، رەتتەپ، قۋىستارىنىڭ ٴتۇيىلسۋىنىڭ تولىمدى - تولىمسىزدىعىن تەكسەرىپ تۇراقتاندىرعاننان كەيىن، كەلەسى قادامداعى قىزمەتكە كىرىسەدى. ايبىن تالاي جىلدان بەرى باستان ـ اياق ىجداعاتپەن، قۇنتتىلىقپەن قىزمەت ىستەگەندىكتەن، دومنا پەشتى تەكسەرۋ ـ جوندەۋ قىزمەتىن دە ەجەلدەن حاۋىپسىزدىك شىرعالاڭى تۋىلعان ەمەس.

ايبىن ايتسا ايتقانداي 18 جىلدان بەرى ول شوۋگاڭ ىلە بولات ـ تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگىن ٴوزىنىڭ ەكىنشى وتباسى دەپ قاراپ كەلدى. ول حاۋىپسىز ٴوندىرىستى ويداعىداي ىستەۋ العى شارتىندا تاعى قانداي بۋىنداردا تەحنولوگيانى وزگەرتۋگە بولادى؟ تاعى قانداي بارىستاردى ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرۋعا بولادى؟ دەپ ۇنەمى ىرىقتى وي جۇگىرتەدى.

بالقىعان شويىن دومنا پەشتەن شىعىپ، ونان بولاتقا اينالىپ قورىتىلىپ شىققانعا دەيىن 30 دا 60 مينۋت ۋاقىت تاسىمالعا جانە كۇتۋگە جۇمسالادى. وسى مەزگىلدە جىلۋ ساقتاعىش ارقىلى بالقىعان شويىننىڭ قابىرشاقتانباۋىنا كەپىلدىك ەتۋ كەرەك. بۇرىن ولار بالقىعان شويىن كۇبىسىنىڭ سىرتىنا تۇتاستاي جىلۋ ساقتايتىن ٴدارى شاشاتىن. ولار بىلاي ىستەۋ ارقىلى بالقىعان شويىننىڭ قابىرشاقتالۋىنان ٴونىمدى ساقتانۋعا بولمايتىندىعىن، ال بالقىعان شويىننىڭ قابىرشىقتالۋىن كوبىنەسە ونداعى تۇنبا كەلتىرىپ شىعاراتىنىن بايقايدى.

”تەحنولوگيانى وزگەرتكەننەن كەيىن، قازىر بالقىعان شويىندا ەشقانداي تۇنبا قالمايتىن بولدى. وسىلايشا، ٴبىز جىلۋ ساقتاعىشتى بالقىعان شويىن كۇبىسىنىڭ ٴتۇيىلىستىرۋ اۋزى سياقتى ماڭىزدى ورىندارعا قويامىز“ ايبىن تانىستىرىپ بىلاي دەدى: وسىلاي بولعاندا، بۇرىن ٴار ايدا 80 - 90 توننا جىلۋ ساقتايتىن ٴدارى سارىپ بولاتىن، قازىر جارىمىنا جۋىق ازايىپ، 50 مىڭ يۋانعا جۋىق ۇنەمدەلدى. 

ايبىن ٴاربىر جابدىقتىڭ وندىرىسكە قوسىلعاننان كەيىنگى پايدالانۋ جاعدايىنا، شيكىزاتتىڭ ونىمدىلىگىنە، ونىمىنە نازار اۋدارىپ، دەر كەزىندە زاۆودقا اڭىس ەتىپ، بايلانىس جاساپ، سارىپ بولۋدى تومەندەتىپ، جوعارى ساپالى وندىرىستەن ەكونوميكالىق ونىمدىلىككە قول جەتكىزدى. بالقىما شىعاتىن اۋىز بالشىقپەن توسىلىپ قالاتىندىقتان، بۇرىن ايىنا 70 توننا تەمىر سارىپ بولاتىن، قازىر ايىنا 50 توننا اينالاسىندا عانا سارىپ بولىپ، اي سايىن سەرىكتىككە 20 مىڭ يۋان وزىندىك قۇن ۇنەمدەلەتىن بولدى. دومنا پەشتىڭ ۇلكەن، ورتا، شاعىن كيدىرمەلەرىنىڭ سارىپ بولۋى جاعىندا، بۇرىن جىلىنا 13 شاعىن كيدىرمە اۋىستىرىلاتىن، قازىر 3 كيدىرمە عانا اۋىستىرىلادى.

بۇدان سىرت، ايبىن نەگىزگى مەڭگەرۋ بولمەسىمەن ىرىقتى بايلانىس جاساپ، فيزيكالىق جىلۋدى جوعارىلاتىپ، تۇنبانىڭ جىلجىمالىلىعىن ارتتىرىپ، پەشتىڭ الدىنداعى ٴار كلاپاننىڭ قىزمەت مولشەرىن تومەندەتىپ، ٴار كۇنى تەمىر اۋىزدىڭ ساپاسىنا كەپىلدىك ەتۋمەن بىرگە، تەمىر شىعارۋ ۋاقىتىنا كەپىلدىك ەتتى. 

تەحنولوگيا ٴبىر - بىرلەپ جوعارىلادى، نازىك بۋىندار ٴبىر - بىرلەپ ساپالىلاندىرىلدى، ايبىن كوكىرەك كەرنەگەن قىزۋ ىنتامەن سەرىكتەستىكتىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋىنا ٴوز ۇلەسىن قوستى. 

2008 - جىلى ايبىن سەرىكتەستىك جاعىنان ”جۇمىسشىلار اۆانگاردى“ بولىپ باعالاندى؛ 2012 - جىلى  ”شوۋگاڭ مەڭگەرۋ سەحنداعى وزات قىزمەتكەر“ بولىپ باعالاندى؛ 2015 - جىلى بولات - تەمىر باس سەرىكتەستىگىنىڭ ”ەڭبەك وزاتى“ اتاعىن الدى؛ 2016 - جىلى ”حاۋىپسىزدىك جاعىنداعى وزات جەكە“ اتاعىن الدى؛ 2019 - جىلى تۇڭعىش كەزەكتى ”كۇنەس شەبەرى“ بولىپ باعالاندى؛ 2020 ـ جىلى اۆتونوميالى رايون دارەجەلى ەڭبەك وزاتى بولىپ باعالاندى. 

بۇل داڭقتار ايبىننىڭ پەشتىڭ الدىندا 18 جىل شوگەلدىكپەن قىزمەت ىستەپ ”قۇرىش ادام“ بولىپ سومدالعان ٴومىر وردەنى. سول ساتتەردە ول قىزۋ ىنتامەن ٴارقايسى ٴوندىرىس رايوندارىن ارالادى. ول ٴبىر جاعىنان ارالاپ، ٴبىر جاعىنان كورىپ، ەندى ٴبىر جاعىنان حاۋىپسىز ٴوندىرىس ورىندالىپ بولدى ما؟ تاعى قانداي تەحنولوگيالاردى تاعى دا جوعارىلاتۋعا بولادى؟ تاعى قانداي ٴوندىرىس بارىسىن تاعى دا ساپالىلاندىرۋعا تۋرا كەلەدى؟ دەگەن ويلاردا جۇرەتىن.