مۇز قۇرسانعان شەكارا اسۋىنا ساپار

ۋاڭ شۋاي (قۇلجا)

كوكتەم باسى، تيانشان تاۋ سىلەمىنىڭ باتىسىنداعى اق باس شىڭدارىن كۇن سۇيگەن مۇزارت مۇزدىعى اۋەلگىسىندەي ىزعارلى، القابى كەڭ كوسىلگەن قارلى دالا. 2 ـ ايدىڭ 14 ـ كۇنى جاڭا جىلدىڭ 5 ـ كۇنى تاڭ سارىدە مەن ساقاداي سايلانىپ ىلە شەكارا باسقارۋ تارماق اترەتى حۇڭتۋگۋ شەكارا تەكسەرۋ پۋنكتىنىڭ شۇيموگۋ شەكارا ساقشى پۋنكتىندەگى حالىق ساقشىلارىنا ىلەسىپ، مۇزارت مۇزدىعىنىڭ بايىرعى جولىن بويلاپ، تيانشان تاۋىنىڭ قويناۋىنداعى ەڭ قاتەرلى الا ايعىر اسۋىن شارلاۋعا اتتاندىم.

وسى شارلاۋ جولىنىڭ  اياقتالار جەرى شەكارا ساقشى پۋنكتىنەن 30 كيلومەتر شالعايدا ەكەن، الدىڭعى 22 كيلومەترىنە شاعىن جول سالىنىپ، ساقشى اۆتوموبيلىمەن شارلاۋعا بولعانىمەن، قالعان جول قاسات قار باسىپ قالعان، قۇز - قيا بولىپ كەلەتىندىكتەن كوپ قيىندىق تۋدىردى. تەكسەرۋ پۋنكتىنىڭ ورىنباسار باستىعى باي لەي: وسى جولداعى حاۋىپ -قاتەر ادامدارعا ەرەكشە اسەر قالدىرعاندىقتان، ”تاجال جولى“ دەپ اتالعان، - دەدى.

ساقشى اۆتوكولىگى تاۋ اراسىندا كەلەدى، جول بويى ٴتۇرلى شەكارا قورعاۋ ۇراندارى ويىلىپ جازىلعان تاس بەلگىلەر بورانعا قارسى قاسقايىپ تۇر، قارلى بوراندا شىمىرلانا تۇسكەن بۇل ۇراندار وسىنداعى شەكارا قورعاۋشىلارعا شەكارانى ادالدىقپەن قورعاۋدىڭ  ٴوزى  وشپەس سەنىم  دەپ قاي - قاشان دا ەسكەرتىپ تۇرعانداي.

جول بويىنداعى تاۋ بەتكەيىنە قىزىل جازۋمەن: ىستىق قانىمىز كۇنلۇن تاۋىنا توگىلىپ، ادالدىعىمىزعا قارلى القاپ ماڭگى كۋا بولسىن، - دەپ جازىلعان ولەڭ جولدارى نازارىمدى اۋداردى. باي لەي: مۇنى تەكسەرۋ پۋنكتىندەگى بىرنەشە جاڭادان كەلگەن ساقشىنىڭ جازعانىن، مۇنداعى ماقسات − وزدەرىن وسى اراعا تامىر تارتۋعا شابىتتاندىرۋ ەدى. وسى قۇلازىعان جىم - جىرت وڭىردە جاستىق كوكتەمنىڭ سەرتىن تاسقا ويىپ جازۋعا بولعانىمەن، الايدا ونى امالياتتا ايگىلەۋ - قۇدىرەتتى بەكىمدى، تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكتى جانە ەشنارسەدەن تايسالمايتىن باتىلدىقتى قاجەت ەتەدى، - دەدى.

20 نەشە كيلومەتر جول باسىپ اقىرى تاۋ اڭعارىنان شىقتىق، ايبىندى مۇزارت مۇزدىعى بەينە ۇشۋعا قومدانعان قىرانداي الدىمىزدا ايبىندى كورىنەدى. اسفالت جول تاۋسىلعان جەردە 3 شەكارا قورعاۋشى يتتەرىن ەرتىپ، الدەقاشان سول جەردە ٴبىزدى كۇتىپ تۇر ەكەن.

موڭعۇل شەكارا قورعاۋشىسى تۇرتۋشين بيىل 53 جاستا، 27 جىلدىق پارتيا ستاجىنا يە. 2017 ـ جىلى اۋىلدا شەكارا قورعاۋ ورتا اترەتى قۇرىلعاندا ول ٴبىرىنشى بولىپ تىزىمدەلىپتى، شەكارا ٴوڭىردىڭ كليماتى ناشار، جاراتىلىستىق ورتاسى جاپالى جانە ٴبىرشاما تومەن يگىلىك مامىلەسى الدىندا ول ەشقانداي رەنىش بىلدىرمەپتى، بىرنەشە جىلدان بەرى وسى شەكارا شارلاۋ جولىندا ول 10 نەشە جۇپ اياق كيىم توزدىرىپتى.

”اتا مەكەنىمدى، شەكارانى قورعاۋ قىزمەتىن قىزۋ سۇيگەندىكتەن وسى اراعا كەلىپ شەكارا قورعاۋشىسى بولدىم“. تۇرتۋشين وتباسىنىڭ ەكونوميكالىق شارت ـ جاعدايى جاقسى، 100 دەن استام ٴىرىقاراسى بار، ٴبىراق ول ٴبىر جىلدىڭ تەڭ جارتىسىنان استام ۋاقىتىن وسى تاۋ قويناۋىنداعى بايىرعى ورماندا وتكىزەدى، ۇيدەگى مالدارىن اقى بەرىپ مالشى جالداپ باقتىرادى. ونىڭ تاربيەسىندە ۇلى بىلتىر شينجياڭ ساقشى شۋەيۋانىنا قابىلدانىپتى، ول ۇلىن مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن جىلجىمالى ناپوستاعىلاردى باسقاراتىن ساقشى بولىپ، اۋىلىنا قايتىپ وزىمەن بىرگە شەكارانى قورعاۋدى ارماندايدى ەكەن.

ۇلى تۋرالى ٴسوز بولعاندا تۇرتۋشين ماقتانىشتى سەزىممەن قولفونىن الىپ شىعىپ: ”بۇل − ۇلىم بەيجيڭگە بارىپ تيان - انمىن الاڭىندا تۋ شىعارۋ سالتىن كورگەن كەزدە تۇسىرگەن كەسكىنى ەكەن، قاراڭدارشى وتە ايبىندى!“ دەپ بىزگە كورسەتتى، مەن ونىڭ كوز شاناعىنىڭ دىمدانا قالعانىن بايقاپ قالدىم، مۇنداي قاراپايىم وتانشىلدىق سۇيىسپەنشىلىك ونىڭ جۇرەگىندە ٴبۇر جارىپ، وسىنداعى ٴاربىر شەكارا قورعاۋشىنىڭ كوڭىل تۇكپىرىنە تەرەڭ ۇيالاعانىن سەزىندىم.

كۇن شايداي اشىق بولعانىمەن، مۇزدىقتان سوققان جەل ۇرلەگەن قار قيىرشىقتارى بەتىمىزگە ينەدەي قادالادى، لەزدە بارلىعىمىزدىڭ ماقتالى مالاقاي، اياق كيىم، بالاق - جەڭدەرىمىزگە تۇگەلدەي قىراۋ قاتىپ، بەت - اۋزىمىز توڭعانىنان قىزارىپ كەتتى. بەلۋاردان كەلەتىن قاردا دەنەمىزبەن شارلاۋ جولىن اشا العا ىلگەرىلەپ كەلەمىز، قار سۋىمەن مالمانداي بولعان شالبارىمىز بەن اياق كيىمىمىز العاشىندا دەنەمىزدى قارىعانداي بولعان ەدى،  بارا - بارا دەنەمىز سىرەسىپ قالعانداي بولدى.

ٴبىز مۇز قاتقان وزەندى جاعالاي باياۋ ٴجۇرىپ كەلەمىز، بۇل اراداعى وزەن سۋى قايراڭداپ بارىپ تارامدالىپ ٴبولىنىپ اعادى ەكەن، قىستا قار باسىپ قالاتىندىقتان، جەردىڭ قايسى، مۇزدىڭ قايسى ەكەنىن پارىقتاۋ قيىن، اياق باسقان جەرىمىز تەك سىقىر - سىقىر ەتەدى، كەيدە اياق استىنان مۇز ويىلىپ كەتىپ جاتادى.

وسى اراعا تۇڭعىش كەلۋىم سەبەپتى مەن ٴار قادامىمدى ابايلاپ باسۋدامىن، مۇز پارشاسىن قاتە باسىپ الىپ وزەنگە قۇلاپ كەتۋدەن الاڭداپ كەلەمىن. مەنىڭ الاڭداپ كەلە جاتقانىمدى سەزگەن باي لەي: ”نەگىزگى ارنادان الىسىراق ٴجۇرىپ، جەڭىل ادىمداپ، ىلگەرىلەي بەرسەڭ ەشتەڭە دە ەتپەيدى!“ دەپ كوڭىلىمدى اۋلاعان بولادى.

 جول بارعان سايىن قۇز - قيا بولىپ بارادى، قاتتى قالجىراعان كەزدە قۇلاعىمنىڭ تۇبىنەن اسقاق ٴان اۋەنى ەستىلدى، سويتسەم حالىق ساقشىلارى ”بۇلتقا جاقىن“ دەگەن كەڭ تارالعان ٴاندى بىرگە شىرقاپ كەلەدى ەكەن، ”بۇلتقا جاقىن، سول تاۋلار...“ دەگەن  ٴان اۋەنى تاۋ جەلىمەن بىرگە يەن تاۋ اڭعارىندا جاڭعىرادى.

مەن چيڭ ٴداۋىرىنىڭ بايىتشىسى نارانشيڭدىنىڭ: تاۋلاردان اسىپ، سۋلاردان ٴوتىپ،  يۇيگۋانعا تارتتىم، شامدارى تۇندە سونبەيتىن،  تۋعان جەردىڭ ورىنداماسام تىلەگىن، قارى دا جاۋىپ، بورانى سوعىپ، ارمانعا مازا بەرمەيتىن، - دەگەن ”ۇزاق ساپار“ دەگەن ولەڭىن ەسىمە الدىم.  نارانشيڭدىنىڭ جىرلاعان اسكەري تۇرمىسىن، سونداي - اق ساردارلار مەن ساربازداردىڭ اۋىلعا دەگەن ساعىنىشىن بەينەلەگەن بايىتتەرى اتا مەكەنىنەن الىستا جۇرگەن جاستاردىڭ جۇرەك ٴۇنى ەمەس پە؟ ولار تاۋ - وزەن اراسىندا، قارلى بوراندا سوناۋ شالعايداعى اتا مەكەندەرىن ساعىنسادا وتانىمىزدىڭ تاۋ - وزەندەرىنىڭ اماندىعى ٴۇشىن نىق قاداممەن العا باسىپ كەلەدى.

ٴبىز ماشاقاتتى جول باسىپ اق ۇلپا قار ۇشقىندارى باياۋ قالىقتاعان قالىڭ قاراعاي اراسىنان شىعا كەلگەنىمىزدە،  سوڭعى جەتپەكشى بولعان تاۋ بەتكەيى الدىڭعى جاعىمىزدان مەنمۇندالاپ كورىندى.

بوران ىشقىنا سوعىپ تۇر، مەن كەلگەن جولىما كوز سالعان ەدىم، اسپان شايداي اشىق ەكەن، جەلبىرەگەن مەملەكەت تۋىنا، الىستاعى جىم - جىرت تاۋلارعا كوز سالعانىمدا، بۇرىن - سوڭدى بولماعان ماقتانىش سەزىمى كەۋدەمدى كەرنەگەندەي بولدى.

”ٴار رەت وسى جولدىڭ اياقتار جەرىندە تۇرىپ الىسقا كوز سالعانىمدا، قالىڭ تاۋلاردىڭ ارعى جاعىنداعى، اتا مەكەنىمنىڭ سامالاداي جارقىراعان شامدارىن جانە تۋىس ـ تۋعاندارىمنىڭ كۇلكى ۇيىرىلگەن جۇزدەرىن ەلەستەتۋ ارقىلى وسى ارادا تاپجىلماي تۇرۋىمنىڭ داڭقتى ٴىس ەكەنىن ٴتىپتى دە تەرەڭ تۇسىنگەندەي بولامىن“. باي لەيدىڭ وسى شاقتاعى ٴسۇيىنىشى مەنىڭ جۇرەك تەبىرەنىسىممەن ۇندەسىپ جاتقانداي.

حالىق ساقشىسى جاڭ يىڭشين قولفونىن الىپ شىعىپ، كوز الدىنداعى كوركەم كورىنىستى ەستەلىككە الدى. ”مەنىڭ قولفونىمدا ەڭ كوپ ساقتالعانى شەكارا كورىنىسى، دەمالىس الىپ ۇيگە قايتانىمدا وتباسىمداعىلارمەن بىرگە شەكارا قورعاۋ بارىسىنداعى تۇرمىسىممەن بولىسەمىن. بيىل كوكتەم مەرەكەسىندە اۋىلعا قايتپاسام دا، ولار مەنىڭ وسى ارادا وتان شەكاراسىن قورعاعانىمدى ماقتانىش سەزىنەدى!“ دەدى ول.

ونىڭ ٴسوزىن ەستىگەننەن كەيىن مەن فوتو اپپاراتىمدى الىپ، ولاردى سۋرەتكە تۇسىرمەكشى بولدىم.

”پا، شىركىن، مەن ول سۋرەتتەردى اكە - شەشەمە جىبەرىپ بەرسەم، ولار كوكتەم مەرەكەسىندە تۋىس - تۋعاندارعا كورسەتىپ ماقتانادى دەشى!“ دەدى جاڭ يىڭشين، كوپشىلىك قۋانا - قۋانا ونىڭ ٴسوزىن قۇپتاي كەتتى.

مەن فوتو اپپاراتىممەن قارلى تاۋدى ارتقى كورىنىس ەتىپ، مەملەكەت تۋىنا قاراپ ايبىندى قۇرمەت بىلدىرگەن اربىرەۋىنىڭ قاھارماندىق بەينەسىن ەستەلىككە الدىم. ولاردىڭ دەنە ٴبىتىمى تاۋ اراسىنداعى قاراعايداي تىك، جانارلارى وتتاي جانىپ، قارسى سوققان بورانعا مىزعىماي قاسقايىپ قاراپ  تۇردى.

باتار كۇننىڭ شۇلەن شۇعىلاسى تاۋ جوتالارىنا توگىلگەن شاقتا شارلاۋ اترەتىندەگىلەر تاۋ شوقىسىنان ەتەككە ٴتۇسىپ كەلەمىز. تاۋ جولىندا ولاردىڭ كولەڭكەسى دە رەتتى، تۇپ - تۇزۋ بولىپ قاتارلاسىپ كەلەدى. وسى كەزدە، شالعايداعى دۋماندى قالادا مەرەكەلىك ابىر - سابىر باستالىپ، بارلىق وتباسىنىڭ ٴتۇرلى شامدارى جايناي تۇسكەن، الايدا قاشان بولسىن وسى شەكارا لەنياسىندا قاقاعان قارلى بورانعا قاراماي شەكارانى شارلاپ جۇرگەندەردىڭ قاراسىن كورەسىڭ.

اۋدارعان: نۇرلان داۋلەتبەك ۇلى