ۋاڭ جىحۋا، لي جيان (ٴوز تىلشىلەرىمىز)
4 ـ ايدا وتكىزىلگەن 14 ـ كەزەكتى شينجياڭ . ىلە ورىك گۇلى مادەنيەت ـ ساياحات ماۋسىمى جانە ”باۋرامدى قۇلجا . جانە كورىكتى ورىك مەكەنى“ اتىنداعى كوكتەمگى مادەنيەت ـ ساياحاتتى جالپىلاستىرۋ قيمىلىندا ابدىكەرىم ابدىرەيىم جاساعان عاسىرلىق ٴتۇس العان ىلەلىكتەردىڭ كونە باسپانا مودەلى تاعى دا ساياحاتشىلاردىڭ نازارىنا ٴىلىندى. وتكەن عاسىردىڭ 60 - جىلدارىنان 90 - جىلدارىنا دەيىنگى ارالىقتاعى ەرەكشەلىككە يە تۇرعىندار تۇراعىنىڭ اعاشتان جاسالعان مودەلى سول تۇستاعى كونە ۇيدەگى كەشىرمەلەردى ەسكە تۇسىرەدى.
ىلە حالقى جونىنەن العاندا اۋلا − ٴۇي قۇرىلىسى ارقىلى بەينەلەنگەن ولەڭ سياقتى، وندا قۇرىلىس ۇلگىسىنىڭ كورنەكتىلەنۋى عانا ەمەس، ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدىلىعى بەينەلەنگەن فيلوسوفيالىق يدەيا، قوعامدىق قۇرىلىم مەن مادەنيەت ەستەمەلەرى قامتىلعان. اۋلانىڭ رولى قونىستانۋدان سىرت، قوعامدىق قارىم - قاتىناس، ٴوندىرىس قيمىلى سياقتىلار ورىستەتىلەتىن ورىن. كوپتەگەن قولونەرشىلەردىڭ ٴوز تۋىندىلارى مەن العاشقى ماتەريالدارىندا ىلە تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس جونىندەگى ارمانى قامتىلعان، ابدىكەرىم مىنە وسىنداي تۇرعىن ٴۇي ”شاعىن مودەلىن“ جاساۋدىڭ شەبەرى.
4 ـ ايدىڭ 9 ـ كۇنى ٴتىلشى قۇلجا اۋدانى تۇرپانجۇزى اۋىلى كەپەكجۇزى قىستاعى ىنتىماق جولى 1 ـ كوشەسىنىڭ 19 ـ ٴنومىرلى اۋلاسىنا بارعاندا ابدىكەرىم ٴوزى جاساعان قولونەر بۇيىمدارىن تاماشالاپ تۇر ەكەن. ٴۇي ٴىشى اعاشتان جاسالعان ىلەلىكتەردىڭ تۇرعىن ٴۇي مودەلىنە تولعان. ”بۇل وتكەن عاسىردىڭ 60 - جىلدارىنداعى بالشىقتان سوعىلعان داۋال، توپىراقتان جاسالعان ساكى، مىناۋ وشاق، كىشكەنە بەسىك، مەنىڭ بالا كەزىمدە تۇرعان اۋلام وسىنداي بولاتىن“، - دەدى ابدىكەرىم ٴبىر تۇرعىن ٴۇي مودەلىن كورسەتىپ. ول 2019 ـ جىلدان باستاپ 20 دان استام وسىنداي تۇرعىن ٴۇي مودەلىن جاساعان، بىرنەشە كۇننىڭ الدىنداعى ورىك گۇلى مەرەكەسىندە 800 يۋانعا ٴبىر شاعىن ٴۇي مودەلىن ساتقان. بىرنەشە جىلدان بەرى ول 8 ٴۇي مودەلىن جاساپ ساتقان، تارباعاتاي، ٴۇرىمجى، تۇرپان سياقتى جەرلەردە ونىڭ ”جانكۇيەرلەرى“ كوبەيگەن. 2019 - جىلى 9 - كەزەكتى شينجياڭ ىلە ورىك گۇلى مادەنيەت - ساياحات مەرەكەسى − ”گۇل جايناعان ورىك مەكەنى، ورىك سيلاعان باقىت“ اتىنداعى ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارى كورمەسى قيمىلىندا ابدىكەرىم جاساعان ”شاعىن ٴۇي مودەلى“ 1 - دارەجەلى سيلىققا يە بولدى.
ابدىكەرىم قۇلجا اۋداندىق 1 - ورتا مەكتەپتىڭ زەينەتكە شىققان وقىتۋشىسى، ادەبيەتتى جاقسى كورەدى، كوپ نارسەگە قىزىعادى، گارمون، دومبىرا، دۋتار سياقتى مۋزيكا اسپاپتارىن ورىنداۋعا شەبەر، ادەتتە كونە زاتتار مەن عاجايىپ تاس، اعاش تامىرلارى سياقتىلاردى جيناۋعا قىزىعادى. ول: ”زەينەتكە شىققاننان كەيىن ۋاقىت كەڭ بولعان سوڭ كونە زاتتار مەن اعاش تامىرىن جيناۋ بارىسىندا بىرتە ـ بىرتە تۇرعىندار ٴۇيىنىڭ مودەلىن جاساۋ ويىنا كەلدىم“، ـ دەدى. باستابىندا ول كىشكەنتاي بەسىك، وگىز اربا سياقتى مودەلدەردى جاساپ، كەيىن بىرتە - بىرتە ”ٴۇي مودەلىن جاساۋعا“ كىرىسەدى، ويتكەنى بالالىق شاعىندا تۇرمىس كەشىرگەن اۋلاسى ۇنەمى تۇسىنە كىرەتىن - دى.
”شاعىن نۇسقاداعى“ ٴۇي مودەلدەرىنىڭ الدىندا ابدىكەرىم ولاردىڭ وزگەرىسىن تانىستىرىپ: تام ۇيلەردەن ەكى قاباتتى شاعىن ساياجايلارعا دەيىن ۇيلەردىڭ قۇرىلىس ماتەريالدارىندا، ۇلگىسىندە، اشەكەيلەۋ جاعىندا كوپ وزگەرىس بولدى، ٴۇيدىڭ نوبايىنا جانە ورنالاسۋىنا ٴمان بەرىپ قانا قويماي، ٴۇيدىڭ ىشكى قۇرىلىمىن، اشەكەيلەرىن دە جان - جاقتى ويلاستىرىپ، مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا بۇرىنعى تۇرمىس ورتاسى كورىنىسىن شىنايى بەينەلەۋگە باسا ٴمان بەرىلدى، - دەدى.
”ٴداۋىردىڭ دامۋىنا ىلەسە، تۇرعىن ٴۇيدىڭ ماتەريالىندا، اشەكەيىندە، ٴۇي جيھازدارىندا، ەلەكتر جابدىقتارىندا تۇگەلدەي وزگەرىس تۋىلدى، وسىدان ادامداردىڭ تۇرمىسى بارعان سايىن جاقسارىپ، مەملەكەتتىڭ بارعان سايىن قۇدىرەتتەنگەندىگىن كورۋگە بولادى“. ابدىكەرىم بىلاي دەدى: بۇل تۇرعىن ۇيلەر جاي عانا ٴۇي ەمەس، الدىڭعى بۋىنداردىڭ ەستەمەسى سانالادى، ول تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىك پەن ەڭ قاراپايىم ساتتەردى قامتىپ جاتىر، قاستەرلەۋگە تاتيدى.
ٴبىر تۇرعىندار ٴۇيىنىڭ مودەلى از بولعاندا 2 - 3 ايدا، ۇزاق بولعاندا جارتى جىلدان استام ۋاقىتتا جاسالادى، ٴبىراق ابدىكەرىم اڭسارى اۋعان نارسەدەن ەشقاشان جالىققان ەمەس. نوبايلاۋ، جوبالاۋ، قۇراستىرۋ، مايدالاۋ سياقتى ٴاربىر جۇمىس ٴتارتىبىن ول اسا ۇقىپتىلىقپەن جانە سابىرلىلىقپەن ٴبىر - بىرلەپ ورىنداپ شىعادى.
ۇزىندىعى 120 سانتيمەتر، ەنى 60 سانتيمەتر كەلەتىن ٴبىر ٴۇي مودەلىندە بالشىقپەن سىلانعان تام قابىرعاسى، اعاشتان جاسالعان ۇزىن كاريدوردان بايىرعى ٴارى قاراپايىم لەپ ەسىپ تۇرعانداي سەزىلەدى، ٴۇي ىشىندەگى توپىراق ساكى، ەسىك - تەرەزە سول كەزدەگى ادامداردىڭ باسپانا شارت جاعدايىن بەينەلەيدى. ابدىكەرىم بىلاي دەدى: بۇل مودەل ٴوزىمنىڭ بالا كەزىمدەگى ٴۇيىمىز نەگىزىندە جاسالعان. وسى اۋلادا ونىڭ اكە - شەشەسى 5 بالاسىن باعىپ - قاعۋمەن بىرگە، بەيجيڭ داشۋەسىنە قابىلدانعان نەمەرە قىزىن دا تاربيەلەپ شىقتى. ”ٴىنىمنىڭ قىزى وقىپ جۇرگەندە اتا - اجەسىنىڭ قاراۋىندا بولدى، 2017 - جىلى بەيجيڭ داشۋەسىنە قابىلداندى. اكە - شەشەمىز ٴبىزدى قارشادايىمىزدان كوبىرەك كىتاپ وقۋعا، بىلىمگە ٴمان بەرۋگە شابىتتاندىردى. ورتا مەكتەپ وقىپ جۇرگەندە ۇيدەن مەكتەپكە بارىپ - كەلۋ ٴۇشىن 14 كيلومەتر جول جۇرەتىنمىن، اكەم ٴبىر سيىرىن ساتىپ، ۆەلوسيپەد الىپ بەرىپ، مەنىڭ مەكتەپكە بارىپ - كەلۋىمە قولايلىلىق جاسادى“. ابدىكەرىم بىلاي دەدى: اكە - شەشەم داشۋە بىتىرگەندىكتەن وقۋ - اعارتۋعا ەرەكشە ٴمان بەرەتىن، قازىر 3 بالامىزدىڭ ەكەۋى جوعارى مەكتەپ ٴبىتىرىپ قىزمەتكە شىقتى، ۇلكەن قىزىمىز شيپاگەر، كىشى قىزىمىز جوعارى مەكتەپ وقىتۋشىسى، اعىلشىن، ورىس تىلدەرىن بىلەدى، ٴبىز ولاردى ماقتانىش ەتەمىز.
جاڭا داۋىرگە قادام تاستاعاننان كەيىن ابدىكەرىم ٴداۋىردىڭ دامۋىن بەينەلەيتىن اناعۇرلىم كوپ تۇرعىن ٴۇي جاساۋدى ويلادى. 2021 - جىلى ول بەيجيڭ، سۋجوۋ، حاڭجوۋ سياقتى جەرلەردى ارالاپ، تيان - انمىن الاڭىندا مەملەكەت تۋىن شىعارۋ سالتىن كورىپ قاتتى اسەرلەنەدى، سونىمەن ول تيان - انمىن مىنبەسىنىڭ مودەلىن دەن قويا جاساپ، قىزىل ٴتۇستى كاريدور دىڭگەگى، دودەگە، تەرەزەنىڭ بەزەندىرىلۋىنەن مىنبەنىڭ الدىنداعى مەملەكەت تۋى باعاناسى، گۇل - ٴشوپتىڭ ورنالاسۋىنا دەيىن دەن قويا جاسادى. مىنبەنىڭ الدىنداعى 5 گۇل تەكشەگە ول ارنايى ”سۇيەم سەنى، جۇڭگو“ دەگەن جازۋ جازدى. ”مەملەكەت بىزگە وسىنشاما جاقسى تۇرمىس سيلادى، مەن شىن جۇرەكتەن العىس ايتامىن، ٴتىپتى دە كوپ ادامنىڭ وسى تۇرعىندار تۇراعىنىڭ مودەلى ارقىلى ٴداۋىردىڭ دامۋىن، العا باسۋىن كورۋىن ٴۇمىت ەتەمىن“. ابدىكەرىم كۇلىمسىرەپ بىلاي دەدى: تۇرمىسىم بارعان سايىن جاقساردى، مەن جاساعان شاعىن 2 قابات ساياجاي جاي ادامداردىڭ تۇرمىسىنداعى وزگەرىستەردى بەينەلەپ بەرە الادى، بۇدان كەيىنگى تۇرعىن ۇيلەردىڭ ٴتىپتى دە جاقسارا تۇسەتىندىگىنە سەنەمىن.
مول داستارقان باسىندا ابدىكەرىم قوناقتارىنا «مۋدانحان» ٴانىن اسقاقتاتا شىرقاپ بەردى، اسەرلى ٴان تەرەزە سىرتىنان ەسكەن كوكتەمنىڭ شۇلەن شۇعىلاسىمەن قوسىلىپ، دۋماندى بەينە قالىپتاستىردى. ٴاربىر تۇرعىن ٴۇيدىڭ مودەلى ومىرشەڭ تىرشىلىك تۇلعاسىنا ۇقسايدى، ساياحاتشىلار كوك ٴتۇستى ماڭدايشالىعىن اقىرىن باسقان ەدى، شىراق ساۋلەسىمەن وسى ”شاعىن ٴۇي مودەلى“ ٴتىپتى دە جارقىراپ، جىلدار بويى كوكەيىندە جۇرگەن ەستەمەلەرى قايتادان جاندى حيكاياعا اينالىپ كەتكەندەي بولدى.
وتكەن عاسىردىڭ 90 - جىلدارىنداعى ىلە تۇرعىندارىنىڭ ٴۇي مودەلى.
ابدىكەرىم ابدىرەيىم تۇرعىن ٴۇي مودەلىن تانىستىرۋدا.
وتكەن عاسىردىڭ 90 - جىلدارىنداعى ىلە تۇرعىندارىنىڭ ٴۇي مودەلى.
وتكەن عاسىردىڭ 60 -، 70 - جىلدارىنداعى ىلە تۇرعىندارىنىڭ ٴۇي مودەلى. لي جيان فوتوسى