قىسپاقتان شىعىپ، دامۋ جولىن قاراستىردى

ليۋچيدۋان قىستاعىنىڭ وزگەرىسى

ماقالاسىن جازىپ، سۋرەتىن تۇسىرگەن جاڭ لياڭ (ٴوز ٴتىلشىمىز)

قۇلجا قالاسى جاڭا جەر قالاشىعى ليۋچيدۋان قىستاعىندا 4 مىڭنان استام جان سانى، 10 مىڭ مۋدان استام ەگىستىك جەرى بار، ادام كوپ، جەر از، قۇلجا قالاسى مەن بيڭتۋان 4 - ديۆيزياسى كوكدالا قالاسىنىڭ ورتاسىنا ورنالاسقان، ۇزاق جىلدان بەرى جاراتىلىستىق شارت - جاعدايى ناشار بولعاندىقتان، قىستاق كوللەكتيۆ شارۋاشىلىعى جاعىندا جىل سايىن كىرىس شىعىسىنا جەتپەي كەلگەن - دى.

سوڭعى جىلدارى ليۋچيدۋان قىستاعىندا وراسان زور وزگەرىستەر تۋىلىپ، ميلليون يۋاندىق قىستاققا اينالدى.

باسشىلىق القا قۋاتتى بولعاندىقتان، قىستاق الۋەتتەنىپ، دامۋ قوزعاۋشى كۇشى اناعۇرلىم نىعايا ٴتۇستى 

ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ليۋچيدۋان قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى ٴبيداي، جۇگەرى ەگۋدى نەگىز ەتىپ، از مولشەردە سارى بۇرشاق ەككەنىمەن، كىرىستەرىن ارتتىرا الماي كەلگەن - دى.

ليۋچيدۋان قىستاعىنداعى بۇرىلىستى ٴسوز ەتكەندە قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى جاۋ ليليدى ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. 2017 ـ جىلى 2 ـ ايدا 32 جاستاعى جاۋ ليلي ۇيىم جاعىنان جاڭاجەر قالاشىعى ليۋچيدۋان قىستاعىنا قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى بولىپ جىبەرىلدى، ول الدىمەن باسشىلىق القانى كۇشەيتۋدەن باستاپ ىسكە كىرىسىپ، باسشىلىق القانى الۋەتتەندىرۋ ارقىلى بۇكىل قىستاق قىزمەتىن العا باستىردى.

جاۋ ليلي ”ٴبىر ياچەيكا، ٴۇش ورتالىق“ قىزمەت مەحانيزمىنە سۇيەنىپ، قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ سايكەسۋىندە، ٴتۇرلى ەرەجە - تۇزىمدەردى قاتاڭ تياناقتاندىرىپ، ٴتارتىپ تانىمى ٴالسىز كادرلارمەن اڭگىمەلەسۋ ەسكەرتۋىن بەرۋ، حابارلاندىرۋ ت ب تاسىلدەر قولداندى ٴارى سول ايداعى باعالاۋعا ەنگىزدى. سونىمەن بىرگە، ”قىزىل ـ قارا تاقتانىڭ“ رولىن ساۋلەلەندىرىپ، جاقسى ىستەگەن كادرلاردى قوزعاۋشى كۇشكە يە ەتىپ، جاقسى ىستەمەگەن كادرلارعا قىسىم ٴتۇسىرىپ، ۇزاق ۋاقىت كۇن وتكىزۋمەن بولعان قىستاق كادرلارى مەن قابىلەتى وتە ناشار قىستاق كادرلارىن مىندەتىنەن بوساتتى. جاس، مادەنيەتتى، وي - ساناسى اشىق قىستاق تۇرعىندارىن قىستاق ”ەكى كوميتەتىنە“ قابىلداپ، قىستاق ”ەكى كوميتەتىنىڭ“ بەت - بەينەسىن شىت جاڭا تۇسكە ەنگىزدى.

جاۋ ليليدىڭ وي جەلىسى كەڭ، ويلاۋعا، ىستەۋگە باتىل ەدى. ول: قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كۇشتى اۋقاتتانۋ تانىمى مەن اشىق ويلى يدەياسى − ليۋچيدۋان قىستاعىنىڭ ەڭ ۇلكەن ابزالدىعى. تەك ليۋچيدۋان قىستاعىنىڭ ەكونوميكانى دامىتۋ وي جەلىسى بولسا بولعانى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كىرىسى مەن كوللەكتيۆ شارۋاشىلىعى تەز قارقىنمەن ارتادى دەپ قارايتىن - دى.

قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ القاسىنىڭ دۇرىس دامۋ تانىمى − قىستاق تۇرعىندارىنىڭ سەنىمىنە يە بولۋدىڭ نەگىزى. قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ ٴاربىر ٴىرى ٴىستىڭ بارىسىن جاريا ۇستادى ٴارى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ پىكىرىن تولىق تىڭدادى. 2019 ـ جىلى قىستاق ”ٴۇش قارجىنى“ اداقتاۋ ارقىلى 2 ميلليون يۋاننان استام اقشانى قايتارىپ الدى. سول كەزدە قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ قىزمەت شارت - جاعدايى ناشار، كەڭسەدە پار جوق، كەڭسە قۇرىلعىلارى دا كونە ەدى. ٴبىر ٴبولىم اقشانى شىعارىپ، قىستاق كوميتەتىن وزگەرتۋ كەرەك پە، جوق پا؟ دەگەن ماسەلەنى قايتا - قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ قارجى قوسىپ تابىس تابۋ تۇرىندەگى نىسانداردى بەلگىلەدى، وسىلاي بولعاندا ٴار جىلى تۇراقتى پايداعا قول جەتكىزۋگە بولاتىن - دى. قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ ”ٴتورتتى كەڭەسۋ، ەكىنى جاريا ۇستاۋ“ ارقىلى قىستاقتاعى ”ٴۇش تۇردەگى قارتتاردى“، قىستاق تۇرعىندارى ۋاكىلدەرىن جۇمىس باسىنا بارىپ تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە ۇسىنىس ەتىپ، ەڭ سوڭىندا ٴبىر ميلليون 900 مىڭ يۋان قارجى قوسىپ تۇراقتى مۇلىك ساتىپ الىپ، جىلىنا 150 مىڭ يۋان تۇراقتى پايداعا يە بولدى.

قىستاق ىستەرى جاريا بولعان سايىن، قىستاق تۇرعىندارى قىستاق ”ەكى كوميتەتىنە“ سولعۇرلىم تاۋەلدىلىك سەزىمدە بولىپ، قىستاقتى دامىتۋدا اناعۇرلىم جۇدىرىقتاي جۇمىلا ٴتۇستى.

وي ٴورىستى كەڭەيتىپ، كەڭ جول اشىپ، ٴتۇرلى ارنالار ارقىلى كىرىستى ارتتىردى

ليۋچيدۋان قىستاعى ۇزاق ۋاقىت ٴبيداي، جۇگەرى، مايلى شەكىلدەۋىك سياقتى ٴداستۇرلى ەگىس داقىلدارىن ەگىپ كەلگەنىمەن، ٴونىمى تومەن بولدى. قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ەگىمشىلىك وي جەلىسىن اشۋ ٴۇشىن، قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ مەن قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى ليۋچيدۋان قىستاعىنىڭ جالپىلىق ونىمدىلىگى جونىندە تالداۋ جاساپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كىرىسىن جوعارىلاتۋ جانە كوللەكتيۆ شارۋاشىلىقتى زورايتۋدىڭ جولىن قاراستىردى. شاعىن اتىزدار بىرىكتىرىلىپ، ەرەكشەلىككە يە جەمىس - جيدەك شارۋاشىلىعى، اۋىل شارۋاشىلىعى، سەيىل - سەرۋەن ساياحاتى، ساۋدانى دامىتۋ، تۇراقتى مۇلىككە قارجى قوسۋدى كەڭەيتۋ سياقتىلار ليۋچيدۋان قىستاعىنىڭ ”شاعىن نىساناسىنا“ اينالدى.

ليۋچيدۋان قىستاعىنىڭ ساباعىندا قۇرعايتىن ورىك اعاشىن ەگۋ تاجىريبەسىمەن ۇشتاستىرىپ، قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ قىستاقتا ورىك اعاشتارىن كولەمدەندىرىپ ەگۋدى ۇيعاردى. قالاشىق پارتكومنىڭ قولداۋىندا قىستاق 1500 مۋ جەردى اداقتاپ جانە اينالىمعا سالىپ، 10 ميلليون 710 مىڭ يۋان قارجى قوسىپ، ورىك گۇلى اڭعارىن قۇردى. كوكتەمدە مىڭ مۋ جەردەگى ورىك گۇلى قۇلپىرعان كەزدە، گۇلدى الاپ سانسىز ساياحاتشىنى باۋرادى.

جاۋ ليلي تىلشىگە بىلاي دەدى: ”ٴبىزدىڭ بۇل جەر ىلە وزەنىنە جاقىن، كورىنىسى كوركەم بولعاندىقتان، قىستاق تۇرعىندارىن ساباعىندا قۇرعايتىن ورىك ەگۋگە جەتەكتەۋدەن باستاپ، قىستاقتا ورىك گۇلى اڭعارىن تۇلعالاپ، ەگىمشىلىك كولەمىن قالىپتاستىردىق. ٴبىز ساياحاتتى اشۋ، سەيىل ـ سەرۋەن اۋىل شارۋاشىلىعى، ٴوزى كولىك جۇرگىزىپ سەيىلدەۋ، ۇيىرمە بازاسى سياقتى نىسانداردى قۇرىپ، قىستاق كوللەكتيۆى مەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋىنە مۇمكىندىك جاسادىق. كورىنىس وڭىرلەرىنە، كورىنىس تۇيىندەرىنە سۇيەنىپ شارۋالار شاتتىعى ساياجايى، شاعىن اس ـ سۋ كوشەسى سياقتى 1 ـ، 2 ـ، 3 ـ كاسىپ سالاسى توعىسقان كاسىپ تىزبەگىن زور كۇشپەن دامىتىپ، شارۋا وتباسىلارىنىڭ جان باسىندىق ورتاشا كىرىسىن 1000 يۋاننان اسىردىق“، ـ دەدى.

بيىل قىستاق اۋىل شارۋاشىلىعىنا ساياتىن سەرىكتەستىكتەردى بەلسەنە ەنگىزىپ، ٴبىر مىڭ 300 مۋ جەردى ٴار مۋىن ٴبىر مىڭ 300 يۋاندىق باعامەن جۇگەرى تۇقىمىن جەتىلدىرۋگە اينالىمعا بەرىپ، نەشە ونداعان قىستاق تۇرعىنى اتىز باسىنا بارماي - اق جەر ماي اقىسىن الۋمەن بىرگە، بوس ەڭبەككۇش مولايىپ، سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەپ اقشا تابا الاتىن بولدى.

ليۋچيدۋان قىستاعىندا ٴبىر مىڭ 400 گە جۋىق ادام سىرتتا ورنىقتى جۇمىستاندى، تەك قىستاق ماڭىنداعى قورعاس ەكونوميكالىق اشۋ رايونى قۇلجا باقشا رايونىنداعى كاسىپورىنداردىڭ وزىندە ۇزاق ۋاقىت جۇمىسقا ورنالاسقان 100 گە جۋىق قىستاق تۇرعىنى بار، ۇزاق ۋاقىت بويى سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋ، ۇزاق ۋاقىت جۇمىستانۋ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى ەكونوميكالىق كىرىس كوزى بولدى، بۇل قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كوز اياسىن كەڭەيتىپ قانا قالماستان، ولاردىڭ وي ٴورىسىن دە كەڭەيتتى، ليۋچيدۋان قىستاعىنداعى تۇرعىنداردىڭ جاڭالىقتى قابىلداۋ قابىلەتى وتە جوعارى، قىستاقتىڭ كەيبىر دامۋ وي جەلىسىن دە تولىق ٴتۇسىنىپ بىلە الادى.

ليۋچيدۋان قىستاعى ”قىستاق پارتيا ياچەيكاسى جەتەكشى بولۋ، كاسىپورىن اتسالىسۋ، بازار اينالىمى“ پرينسيبىنە تاباندى بولىپ، ”پارتيا ياچەيكاسى + قىستاق كوللەكتيۆ جارنالىق ەكونوميكا سەلبەستىك كووپەراتيۆى + ساۋدا - ونەركاسىپ كاپيتالى“ سىندى تيجارات ۇلگىسى جونىندە ۇزدىكسىز ىزدەنىس جاساپ، كەمەلدەندىرىپ، قىستاق كوللەكتيۆ شارۋاشىلىعىنىڭ زورايۋىنا جانە قىستاق تۇرعىندارىنىڭ اۋقاتتانۋىنا ۇزدىكسىز جاڭا جول اشتى.

قىستاق كوركى كوز ٴسۇرىندىرىپ، جۇرت كوڭىلى شاتتاندى، شاعىن كوشەلەردەن تىڭ ومىرشەڭدىك كۇش  بايقالدى

ليۋچيدۋان قىستاعى كوركەم دە تىنىش قىستاق. بىرنەشە جىلدان بەرى قىستاقتىڭ بەت ـ بەينەسىن ۇزدىكسىز جاقسارتۋ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ ارقىلى وراسان زور وزگەرىستەر تۋىلدى.

وتكەندى ەسكە العاندا  قىستاق تۇرعىنى ما يۇيلياڭ بىلاي دەدى: ”قازىرگىمەن سالىستىرعاندا بۇرىن قىستاعىمىز شىنىندا 'لاس، بىلىققان، ناشار‘ بولاتىن، قازىرگى قونىستانۋ ورتامىز ادامدى جادىراتادى، ٴار كۇنى كوپتەگەن ساياحاتشى قىستاققا كەلىپ ەكسكۋرسيالايدى.

بۇرىن ليۋچيدۋان قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى قونىستانۋ ورتاسىنا ٴمان بەرمەيتىن، تەك تۇرمىسقا قولايلى بولۋدى عانا كوزدەيتىن. ۇيىندە مالى بارلار مالدىڭ كوڭىن ەسىك الدىنا ٴۇيىپ قوياتىن، مالدىڭ جەم - ٴشوبىن اۋلاسىنا نەمەسە تار قىستاق جولىنا الباتى جيناي سالاتىن. قىستاقتىڭ بارلىق جەرىندە قوقىر ـ قوقسىق ٴۇيىلىپ جاتاتىن، قىستاق شەتىندەگى قورعانىس ورمان بەلدەۋىندە ۇزاق جىلدار بويى ٴبىر مەتر بيىكتىكتەگى قوقىر ـ قوقسىق جينالىپ، ارام ٴشوپ وتالمايتىن. قىستاق جولىنا اسپاليت جاتقىزىلماعاندىقتان بوران سوقتى بولدى شاڭ ـ توزاڭ باسىپ، قوقىر ـ قوقسىقتار اسپانعا كوتەرىلەتىن، جاڭبىر جاۋىپ، قار ەرىگەندە لايلى ـ باتپاق جول قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ٴجۇرىس - تۇرىسىنا قولايسىزدىق تۋدىراتىن.

جۋىق جىلداردان بەرى قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ قۇرىلىس ٴتۇيىنىن قونىستانۋ ورتاسىن جاقسارتۋعا اۋدارىپ، قورشاعان ورتانى وڭاۋ، الەۋمەتتىك قۇرىلعى قۇرىلىسى جانە قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ورتا تازالىعىن قورعاۋى جونىندە ۇگىت جۇرگىزۋ ارقىلى قىستاقتىڭ بەت ـ بەينەسى بارعان سايىن جاقساردى: سەمەنت جول قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ەسىك الدىنا دەيىن توسەلدى، قىستاق جولىنىڭ ەكى جاعىنداعى كوركەم گۇلدىك ورتاعا كورىك قوستى، ٴار كۇنى كوشە شامىنىڭ استىندا ادام قاراسى مەن اعاش كولەڭكەسى شاعىن قىستاقتىڭ تىنىشتىعىن ٴتىپتى دە ايگىلەي ٴتۇستى.

قىستاق تۇرعىنى سۋ فان ۇزاق ۋاقىت ٴۇرىمجى قالاسىنداعى اسحانادا جۇمىس ىستەگەن، قىستاققا قايتىپ كەلگەننەن كەيىن قىستاقتىڭ قورشاعان ورتاسىنىڭ كورىكتەنە تۇسكەنىنەن ٴۇمىت ۇشقىنىن كورىپ، ليۋچيدۋان قىستاعىنىڭ دامۋ بولاشاعى بار ەكەنىن سەزىنەدى. بيىل ول قىستاقتان ”جيحۋاشياڭ سيىر ەتى كەسپەحاناسىن“ اشىپ، قاقتاما ساتىپ، كۇنىنە 1000 يۋانعا جۋىق اقشا تاباتىن بولدى، جاقسى كەزدە ساۋداسى 2000 يۋاننان اسادى. سۋ فان تىلشىگە بىلاي دەدى: ”قازىر قىستاعىمىز بارعان سايىن جاقسارۋدا، ادام دا كوبەيىپ كەلەدى، ساياحاتتاۋشىلار مەن ماڭايىمدا جۇمىس ىستەيتىندەر تۇگەلدەي مەنىڭ اسحانامنان تاماقتانادى، ساۋدام جامان ەمەس، سىرتتا جۇمىس ىستەگەننەن الدەقايدا كوپ ٴتيىمدى“.

بىلتىر جىل باسىندا قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە كاسىپورىن قارجى قوسىپ اينالىمدى جانداندىراتىن دامۋ ۇلگىسىمەن ”يىڭبايحۇي“ەگىن شارۋاشىلىعى ونىمدەرىمەن قامداۋ ـ ساتۋ ٴبىر تۇلعالانعان ەرەن بازار اشىلدى. ەرەن بازاردىڭ يەلەگەن جەر اۋماعى 600 شارشى مەتردەن اسادى، مۇندا نەگىزىنەن جەرگىلىكتى ەرەكشە ەگىن شارۋاشىلىق ونىمدەرى مەن باسقا دا حالىققا ٴتيىمدى تاۋارلار ساتىلادى، سونىمەن بىرگە جاستارعا ينتەرنەتتە تىكە تاراتىپ ساتۋ تۇعىرىن ازىرلەپ بەرىپ، ەگىنشى - مالشىلاردىڭ اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىنىڭ ساتىلۋ ارناسىن كەڭەيتۋىنە كومەكتەسىپ، بىرتىندەپ كولەمدى تاپسىرىس قالىپتاستىردى. ەرەن بازار جىل بويى 100 توننادان استام جەرگىلىكتى اۋىل  شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىنىڭ ساتىلۋىنا كومەكتەسىپ، كىرىس كىرگىزگەن سوڭ قوسقان قارجىسىنىڭ  سالىستىرماسى بويىنشا پايدا ٴبولدى، قىستاق كوللەكتيۆى مەجەمەن جىلىنا 50 مىڭ يۋاننان استام پايدا ٴبولىسىن الادى.

كوللەكتيۆتىڭ جىگەرى تاسقىنداپ، پايدا ٴبولىسى قامتىمى كەڭەيە ٴتۇستى

ليۋچيدۋان قىستاق كوللەكتيۆى اقشا تاپقاننان كەيىن، تۇرعىندار قيىنشىلىققا ۇشىراسا قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىن ىزدەيتىن بولدى، اقشا بولعان سوڭ قىستاق تا بۇقارا ٴۇشىن جۇمىس ىستەيتىن بولدى.

كىمنىڭ بالاسى داشۋەگە وتسە، قىستاق تۇرعىندار كوميتەتى سيلىق بەرەتىن؛ كىمنىڭ ۇيىندە شۇعىل، قيىن ماسەلە بايقالسا، قىستاق تۇرعىندار كوميتەتى كومەكتەسىپ شەشە الاتىن بولدى.

ٴتىلشىنىڭ ليۋچيدۋان قىستاعىنا بيىل جىل باسىندا جاساعان ”قىستاق جارنالىق ەكونوميكا سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ تابىس ٴبولىسى جوباسىنان“ بىلۋىنشە، قىستاقتىڭ كوللەكتيۆ ەكونوميكاسىن ونان ارى دامىتىپ، دامۋ نەگىزىن بەكەمدەپ، قونىستانۋ ورتاسىن جاقسارتىپ، كووپەراتيۆ مۇشەلەرىنىڭ كىرىسىن ارتتىرىپ، دامۋدىڭ پايداسىن تولىق ايگىلەگەن. ليۋچيدۋان قىستاعىنىڭ 2024 - جىلعى بولىسكە سالىنباعان پايدا قارجىسىنىڭ جالپى سوماسى بويىنشا، «ليۋچيدۋان قىستاعى جارنالىق ەكونوميكا سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ ۋستاۆىنا» ساي، كووپەراتيۆ جارناگەرلەرىنىڭ سانى 4210 ادامعا جەتكەن.

ليۋچيدۋان قىستاعى كوللەكتيۆتىڭ ەكونوميكاسىن الۋەتتەندىرۋمەن بىرگە، كوللەكتيۆتىڭ ەكونوميكالىق كىرىسىن تۇتاس قىستاق تۇرعىندارىنىڭ مۇددەسىمەن بايلانىستىرىپ، كىرىس جاقسى بولعان سايىن، كوپشىلىككە كوبىرەك پايدا ٴبولىنىپ، ٴاربىر قىستاق تۇرعىنىن ليۋچيدۋان قىستاعىنىڭ ەكونوميكانى دامىتۋ جولىمەن ٴجۇرىپ، بىرگە اۋقاتتانۋىنا، بىرگە العا باسۋىنا مۇمكىندىكتەر الا كەلدى.

ليۋچيدۋان قىستاعى ٴوڭىر، بايلىق جانە قىستاقتىڭ ناقتى احۋالىنا قاراي، ەكونوميكانى ارتتىرۋدىڭ ناقتى  جوسپارىن جاساپ، قىرۋار ”شاعىن نىسانالاردى“ ٴبىر - بىردەن تياناقتاندىرۋدا.

قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ مەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ بىرگە قۇلشىنۋىندا، ليۋچيدۋان قىستاعى كولەمدەنگەن ەگىمشىلىك، اۋىل - قىستاق ساياحاتى، ەرەكشە جەمىس ورمانى سياقتى ەگىمشىلىكتىڭ كوپ نەگىزدى ەكونوميكالىق دامۋ تۇلعاسىنا اينالىپ، نۇرلى بولاشاق بايقاتتى.

كوركەم دە تىنىش ليۋچيدۋان قىستاعى.