4 - ايدىڭ 26 - كۇنى الاتاۋ ساعاسى ۆوگزالىنىڭ گرۋپپاعا ءبولۋ الاڭىندا شەكارادان كىرىپ - شىعاتىن جۇڭگو − ەۆروپا كەزەكشى پويەزدەرى مەن باسقا دا جۇك پويەزدەرى گرۋپپاعا بولىنۋدە.      □ سۋرەتتى سۇڭ يۇيلۇڭ تۇسىرگەن

انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ۋي يۇڭگۇي

تاياۋدا ماشينا بولشەكتەرى، كيىم ـ كەشەك، ٴتۇرلى بۇيىمدار، ەلەكتروندى ونىمدەر سياقتى زاتتار تولتىرا تيەلگەن جۇڭگو - ەۆروپا كەزەكشى پويەزى الاتاۋ ساعاسى ۆوگزالىنان گۋدوك شالىپ جولعا شىعىپ، پولشانىڭ مالاشەۆيچىنە قاراي اتتاندى.

بۇل جۇك پويەزىنىڭ جولعا شىعۋى بيىل الاتاۋ ساعاسى تەمىر جول شەكارا وتكەلىنەن وتكەن جۇڭگو - ەۆروپا (ورتا ازيا) كەزەكشى پويەز سانىنىڭ 2000نان اسقاندىعىنان، جالپى قاتىناۋ مولشەرىنىڭ 45 مىڭنان اسقاندىعىنان دەرەك بەرەدى.

رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ كوكتەم سامالىنا بولەنىپ، جاڭا ٴداۋىردىڭ جەل وتىندە تۇرعان الاتاۋ ساعاسى ورتا ازيانى، ەۆروپانى تۇتاستىراتىن حالىقارالىق تاسىمال تورابىنا اينالدى. ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جول“ قۇرىلىسىنىڭ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەۋىنە ىلەسە، الاتاۋ قالاسى سىندى شىت جاڭا قالا جەدەل دامۋدا.

ٴتۇن مەن كۇندىز

كۇندىزگى الاتاۋ قالاسى قاربالاس.

بۇل ارا ٴارى كومبە، ٴارى باستالۋ ٴتۇيىنى. شىعىسقا قاراي تەمىر جول جانە تاس جول ارناسى بۇكىل ەلدەگى 26 ولكە، اۆتونوميالى رايون، قالانى شارپيدى؛ باتىسقا قاراي تەمىر جول ارناسى قازاقستان، گەرمانيا، پولشا، ۆەنگريا سياقتى 21 مەملەكەتتى تۇتاستىردى، جۇك اۆتوموبيلدەرى، پويەزدەر وسى ارادان زىمىراپ جاتادى.

الاتاۋ ساعاسى تەمىر جولى كەشەندى تەكسەرۋ الاڭىندا ۇشقىش اپپارات پويەز رەليسىن بويلاپ شارلاۋ جۇرگىزۋدە، جابىق ٴدالىزدى وتكەل جولدا پويەزدەر اۆتوماتتى ٴتۇيىلىستىرىلىپ، جۇكتەر تەكسەرىلىپ جاتىر. الاتاۋ ساعاسى شەكارادان كىرۋ ـ شىعۋ شەكارالىق قورعانىس تەكسەرۋ پۋنكتى مىندەت وتەۋ 2 ـ اترەتىنىڭ جەتەكشىسى ليۋ في بىلاي دەدى: ”ٴبىز ’پويەز توقتاسىمەن دەرەۋ جۇمىسقا كىرىسۋ‘ سىندى كەدەننەن وتكىزۋ ۇلگىسىن جاسامپازدىقپەن اتقارىپ، پويەزدىڭ باس ـ اياعىندا تۇراقتى تەكسەرۋ ٴتۇيىنىن ورنالاستىرىپ، ۇشقىش اپپاراتتىڭ جالپى كورىنىستىك جايمالاۋ تەحنولوگياسىمەن سايكەستىرىپ، تۇتاس پويەزدەگى جۇكتەردى تەكسەرۋ ونىمدىلىگىن %40 جوعارىلاتتىق“.

كەشكى الاتاۋ قالاسىندا ەل ٴىشى ـ سىرتىنان كەلگەن ساۋداگەرلەر، جۇك اۆتوكولىك شوفەرلەرى، جەرگىلىكتى تۇرعىندار ٴبىر ارادا باس قوسىپ تۇرمىستان ٴلاززاتتاندى.

4 ـ ايدا كۇن بىرتىندەپ جىلىنىپ، كەشكى بازار جايماسى شوعىرلانعان بۇراتالا جولى دۋمانعا شومدى. جىڭعىل كاۋابى مەن قاقتالعان تاۋىقتان حوش ٴيىس اڭقىپ، تۇرلىشە ەل جانە وڭىردەن كەلگەن ادامدار وسى ارادا ٴدامدى تاعامداردان اۋىز ٴتيىپ، سىرا قۇيىلعان بوكالداردى بيىك ۇستاپ قاعىستىردى.

الاتاۋ ساعاسى جياڭتاي حالىقارالىق زات اينالىمى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ جاۋاپتىسى باۋشان ۇنەمى جۇڭگولىق قاريدارلارمەن وسى كەشكى بازاردا باس قوسادى. باۋشان ونىڭ وزىنە قويعان حانزۋشا اتى، ونىڭ قازاقستانشا اتى باۋىرجان سۇلتانجەليەۆ ەدى.

باۋشان تۇرعان جياڭتاي سەرىكتەستىگىنىڭ باس شتابى بەلورۋسسيادا، قاريدارلارعا قىزمەت وتەۋگە قولايلى بولۋ ٴۇشىن جۇڭگودا بولىمشە ورنىن قۇرعان. 2021 ـ جىلى باۋشان وسى سەرىكتەستىكتىڭ جۇڭگوداعى بولىمشەسىنىڭ جاۋاپتىسى رەتىندە، ايەلىمەن جانە بالاسىمەن الاتاۋ قالاسىنا كەلىپ قونىستاندى. ”ورتا ازيانىڭ، رەسەيدىڭ، بەلورۋسسيانىڭ، سونداي ـ اق ەۆروپاداعى ەلدەردىڭ ٴتۇرلى بۇيىمى، ەلەكتروندى ماشينا جابدىعى تۇگەلدەي جۇڭگودان كەلگەن. زات الاتاۋ ساعاسىنان شەكارادان شىعارىلسا، ساتىلاتىن جەرگە تەز ارادا جەتەدى، الاتاۋ ساعاسىنىڭ ورنى باسىمدىققا يە“، ـ دەدى باۋشان.

2010 ـ جىلى باۋشان اكە ـ شەشەسىنىڭ قولداۋىمەن جۇڭگوعا وقۋعا كەلگەن، 2014 ـ جىلى داشۋەنى بىتىرگەننەن كەيىن، باۋشان جياڭسۋدىڭ ليانيۇنگاڭىنداعى ٴبىر حالىقارالىق ساۋدا تەمىر جول تاسىمال سەرىكتەستىگىندە قىزمەت ىستەدى. ۇزاق ۋاقىت جۇڭگودا قىزمەت ىستەپ تۇرمىس كەشىرگەندىكتەن ونىڭ جۇڭگوعا ىقىلاسى بولەك. ”الاتاۋ ساعاسىندا تۇرمىسىم وتە باقىتتى، جۇڭگو مەنىڭ ەكىنشى مەكەنىم“، ـ دەدى ول.

قۇرۋشىلار

الاتاۋ ساعاسى تاريحتا كوشپەندى بارىس ـ كەلىستىڭ، ساۋدا ـ ساتتىق اينالىمىنىڭ ارناسى بولعان. 1992 ـ جىلى 9 ـ ايدىڭ 12 ـ كۇنى الاتاۋ ساعاسى ۆوگزالى باتىسقا قاراي ۇزارتىلىپ، قازاقستان شەكاراسى ىشىندەگى دوستىق ۆوگزالىمەن تۇتاستى، بۇل جاڭا ازيا - ەۆروپا ۇلى قۇرلىق كوپىرىنىڭ (”ازيا - ەۆروپا 2 ـ ۇلى قۇرلىق كوپىرى“ دەپ تە اتالادى) رەسمي دۇنيەگە كەلگەندىكتەن دەرەك بەرىپ، شىعىستا ليانيۇنگاڭنان باستالىپ، شينجياڭدى باسىپ ٴوتىپ، قازاقستان مەن رەسەيدەن ەندەي ٴوتىپ، باتىستا نيدەرلاندتىڭ روتتەردام قالاسىنا باراتىن تەمىر جول كۇرە تامىرىندا قاتىناس باستالدى.

1991 ـ جىلى الاتاۋ ساعاسى ۋاقىتشا جۇك تاسىمال كاسىبىن اشتى. ”ول كەزدە اق شەكەر ەكسپورت ەتىلىپ، ورنىنا حيميالىق تىڭايتقىش پەن تۇيىرشىك كەندەر ايىرباستالدى، زاتقا زات ايىرباستالاتىن، ناق اقشا ساۋداسى جوق ەدى، شەكارا وتكەلىندە تەك قازاقستانمەن عانا يمپورت ـ ەكسپورت ساۋداسى بولىپ، تۇتاس جىلدا 160 مىڭ توننا زات وتكىزىلەتىن“، ـ دەدى الاتاۋ ساعاسىنداعى ٴبىرىنشى ۇرپاق تەمىر جول قۇرۋشىسى ازاتقان توقان.

ورتا ازيا بازارىنىڭ ساۋدا ورايىنا كوزى جەتكەندىكتەن، 1993 ـ جىلدان باستاپ بۇكىل ەلدىڭ جەر ـ جەرىندەگى يمپورت ـ ەكسپورت تولىمدىلىعى بار ساۋدا سەرىكتەستىكتەرى الاتاۋ ساعاسىنا ارت ـ ارتىنان كەلدى، ادام، زات، قارجى اعىلىپ كىرىپ، الاتاۋ ساعاسى شەكارا وتكەلى قۇرىلىسىن جەبەدى.

الاتاۋ قالالىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى لي چىڭليە وسى اراداعى ٴبىرىنشى توپتاعى قۇرۋشى، ول الاتاۋ ساعاسى كەدەنى تۇرعان ورىندا جۇمىسشىلاردى باستاپ شەكارا وتكەلىن جوبالاپ سالۋداعى تۇڭعىش اعاش قازىقتى قاققان ەدى. بۇگىنگى الاتاۋ ساعاسىنىڭ بارلىق جول جۇلگەسى، پويەز ۆوگزالىنىڭ الدىنداعى الاڭ سياقتىلاردىڭ بارلىعى سول جىلدارداعى ٴبىر بۋىن ادامداردىڭ جوباسىنىڭ ناتيجەسى.

”سول كەزدە الاتاۋ ساعاسى ٴبىر پاراق اق قاعاز بولاتىن، مەن جوبانىڭ، ەڭ كەمىندە، 20 جىلعا دەيىن ارتتا قالماۋىن ويلادىم. 2012 ـ جىلى شەكارا وتكەلىندە قالا قۇرىلعاننان كەيىن نەگىزگى جۇلگەسى وزگەرمەدى، بۇل مەنى ەرەكشە قۋانتتى“، ـ دەدى لي چىڭليە.

قالا قۇرىلىسى كليمات ورتاسىن وزگەرتتى. 30 نەشە جىلدان بەرى، الاتاۋ قالاسى جىلىنا 2 رەت كەڭ كولەمدە اعاش ەگىپ ورمان ٴوسىرىپ، ورتانى جاسىلداندىرىپ، جەل قارقىنىن تومەندەتىپ، اۋانىڭ ىلعالدىعىن ارتتىردى، 7 بالدان جوعارى بوراندى اۋا رايى جىلدان ـ جىلعا ازايدى.

2011 ـ جىلى 5 ـ ايدا مەملەكەتتىك كەڭەس الاتاۋ ساعاسى كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعىن قۇرۋدى بەكىتتى، بۇل ٴارى شينجياڭداعى تۇڭعىش كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعى بولدى، الاتاۋ ساعاسى جاڭا دامۋ ورايىن قارسى الدى.

جۇڭگونىڭ باتىسقا ەسىك اشۋداعى ماڭىزدى تورابى رەتىندە، سوڭعى جىلدارى الاتاۋ ساعاسى ”ارنا ەكونوميكاسىنان” “توراپ ەكونوميكاسىنا“ قاراي تيپ جاڭالاۋدا. كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعىندا 800گە جۋىق كاسىپورىن زات اينالىمىن، وڭدەۋدى، ساۋدانى ارقاۋ ەتىپ شوعىرلى دامۋدا، 2024 ـ جىلى كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعىنىڭ يمپورت ـ ەكسپورت ساۋدا قۇنى 30 ميلليارد يۋاننان استى، شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدانىڭ جىلدىق ەكسپورت جولداما مولشەرى 27 ميلليون بەلەتتەن استى.

الاتاۋ قالالىق ساۋدا ىستەرى جانە ونەركاسىپتى ينفورماتسيالاندىرۋ مەكەمەسىنىڭ باستىعى جۋ لي مىنالاردى ٴبىلدىردى: شەكارا وتكەلىنىڭ قۋاتىن كەڭەيتۋ، جاڭالاۋ ينجەنەرياسىنىڭ جەدەل ىلگەرىلەۋىنە بايلانىستى، زەردەلى شەكارا وتكەلى قۇرىلىسى سياقتى جاڭالىق اشۋ شارالارى قوسىلىپ، مەجەمەن بيىل كەدەننەن ٴوتۋ قۋاتى %30 جوعارىلايدى، سول كەزدە كۇنىنە ورتا ەسەپپەن 50 كەزەكشى پويەزدىڭ جوعارى ٴونىمدى قاتىناۋىنا تىرەك بولىپ، ”شىعىسپەن بىرلەسىپ باتىسقا شىعارۋ، باتىستان اكەلىپ شىعىسقا جەتكىزۋ“ سىندى قوس بەتالىستاعى حالىقارالىق زات اينالىمى ۇلكەن ارناسىن شىن مانىندە قالىپتاستىرىپ، ازيا - ەۆروپا ۇلى قۇرلىعىنىڭ ەكونوميكا ـ ساۋدا سەلبەستىگىنە اناعۇرلىم قۋاتتى ”شينجياڭ قوزعالىس قۋاتىن“ ازىرلەيدى.

شەكارا اتتاعان ساۋدا

گرۋزيانىڭ قىزىل اراعى، رەسەيدىڭ شوكالاتى، قازاقستاننىڭ بالى، ۋكراينانىڭ سىرلى تەمىر قازانى... الاتاۋ ساعاسى كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعىنداعى ٴبىر يمپورت تاۋارلارىن تىكە ساتۋ سارايىندا شەتەلدىڭ ٴتۇرلى تاۋارى كوزدىڭ جاۋىن الادى، دۇكەن قوجايىنى حى دۇڭ قوناقتاردى قارسى الىپ، تاۋار تانىستىرۋمەن ابىگەر.

30 نەشە جاستاعى حى دۇڭ شانشيلىق، 10 نەشە جاسىندا اكە ـ شەشەسىمەن بىرگە الاتاۋ ساعاسىنا كەلىپ تۇرمىس كەشىرگەن. ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جول“ قۇرىلىسى الا كەلگەن ساياسات پايداسىنا ىلەسە، الاتاۋ ساعاسى سىندى بۇرىنعى شەكارا بەكەتى بىرتىندەپ شەكارا وتكەلىندەگى جاڭا قالاعا اينالدى، قالا بارعان سايىن جاقسارىپ، ادامدار بارعان سايىن كوبەيدى.

جاعراپيالىق ابزالدىلىقتان پايدالانىپ، 2017 ـ جىلى حى دۇڭ وتباسى يمپورت تاۋارلار دۇكەنىن اشتى، بارلىق تاۋاردى شەكارادان كىرگەن ۇلكەن جۇك اۆتوكولىكتەرى تاسىپ اكەلەدى.

”ٴار جىلى 5 ـ ايدان 10 ـ ايعا دەيىن قاۋىرت مەزگىل، تاڭەرتەڭ ساعات 9دان كەشكى ساعات 9عا دەيىن قاربالاستىققا تۇسەمىز، اسىرەسە، دەمالىس كەزىندە كۇنى كەشكە دەيىن اياعىمىز جەرگە تيمەيدى، كۇندىك تيجارات سومامىز 10 مىڭ يۋان اينالاسىندا بولادى. سايابىر مەزگىلدە ۇكىمەت دۇكەندەردىڭ دۇكەندى جالعا الۋ اقىسىن ازايتۋ، كەشىرىم ەتۋ سياقتى ساياساتتارمەن سۇيەمەلدەيدى“. حى دۇڭ بىلاي دەدى: الاتاۋ ساعاسىندا ٴارجاقتان جاقسى تۇرمىس كەشىرىپ جاتىرمىز.

”ٴدۇت، ٴدۇت، ٴدۇت“... بىرنەشە اشالى اۆتوكولىك قامبا جۇمىس تۇعىرىندا كىرىپ ـ شىعىپ، ٴبىر توپ جولدامانى جۇك اۆتوكولىگىنىڭ ارت جاعىنا جەتكىزدى، بىرنەشە جۇمىسشى بەلورۋسسيالىق شوفەرمەن بىرگە ىسكە كىرىسىپ، جولدامالاردى اۆتوكولىككە جىلدام تيەپ ۇلگىردى.

”بۇل گۋاڭدۇڭنان بەلورۋسسياعا جىبەرىلگەن ٴبىر توپ ەمدەۋ جابدىعى. زات كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعىنا كىرگەننەن كەيىن قامباعا كىرگىزۋ راسمياتى بىتىرىلەدى، ونان سوڭ كەدەن راسمياتتارىن ٴبىتىرۋ ورتالىعىنىڭ قامباسىندا اۋىستىرىپ تيەۋ، پەشەتتەۋ، كەدەندىك مالىمدەۋ، قامبادان شىعارۋ جۇمىستارى ىستەلەدى“. الاتاۋ ساعاسى شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا كەشەندى سىناق رايونىنىڭ ايىرىپ كەدەن راسمياتتارىن ٴبىتىرۋ ـ وتكىزۋ ورتالىعىندا الاتاۋ قالالىق مەملەكەت مەنشىگىندەگى مال ـ مۇلىككە قارجى قوسۋ، شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ (توبى) شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى بازار جۇمىس جۇرگىزۋ ٴبولىمىنىڭ جاۋاپتىسى جاڭ سانسان بىلاي دەدى: زات شەكارادان شىققاننان كەيىن، 12 كۇن اينالاسىندا ەۆروپا ەلدەرىنە جەتكىزىلەدى.

جۇڭگو (الاتاۋ ساعاسى) شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا كەشەندى سىناق رايونى 2022 ـ جىلى بەكىتىلىپ قۇرىلعان. وڭىرلىك ورىن باسىمدىعى مەن ساياساتتىق قولداۋدىڭ قاباتتاسۋىندا، الاتاۋ قالاسى شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا كەشەندى سىناق رايونىنىڭ الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ تۇعىرىن اشىق ۇستاۋ، شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا كاسىپ سالاسى باقشاسىن قۇرۋ سياقتى شارالار ارقىلى جۇمساق، قاتتى بولشەك قۇرىلعىلارىن كەمەلدەندىرىپ، شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدانىڭ جەدەل دامۋ ارناسىنا ٴتۇسۋىن ىلگەرىلەتتى.

”شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا كاسىپ سالاسى باقشا رايونىنىڭ يەلەگەن جەر اۋماعى 372 مۋ، جالپى ٴبىر ميلليارد يۋان قارجى قوسىلعان، كەدەندىك باقىلاۋ ـ باسقارۋ ورتالىعى، حالىقارالىق پوچتا جولدامالارىن ٴوزارا اۋىستىرۋ مەكەمەسى، زات توپتاۋ، ايىرۋ قامباسى سياقتىلار بار، شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا بويىنشا بولشەك ساتۋ، تىكە ساتىپ الۋ جۇمىسىن ٴتۇيىندى تۇردە ورىستەتىپ، 15 كاسىپورىندى ىرگە تەبۋگە باۋرادى. ٴبىزدىڭ نىسانامىز شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا كاسىپ سالاسى شوعىرىن قۇرىپ، ’دۇنيە جۇزىنەن ساتىپ الىپ، بۇكىل ەلگە ساتۋ، بۇكىل ەلدەن ساتىپ الىپ، دۇنيە جۇزىنە ساتۋ‘ سىندى زات اينالىمى ٴتۇيىنى بازاسىن تۇلعالاۋ“، ـ دەدى 4 ـ ايدىڭ 20 ـ كۇنى الاتاۋ ساعاسى كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى.