سىگۇڭ قىستاعى: كۇلگىن ٴتۇستى جەتەكشى ەتىپ، گۇلدەنۋدىڭ تاماشا داستانىن جازدى

ٴوز ٴتىلشىمىز ياڭ جيڭ - ي 

بەتاشار

بيىل − جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاندىعىنىڭ 75 جىلدىعى ٴارى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعى.

70 جىل تار جول، تايعاق كەشۋلەردەن ٴوتىپ، 70 جىل بوران ـ شاشىندى بىرگە وتكەردى. 70 جىلدان بەرى پارتيانىڭ ۇلت ساياساتىنىڭ نۇر ـ شۇعىلاسىندا، بۇكىل وبلىستاعى ٴار ۇلت حالقى ىنتىماقتاسا كۇرەس جۇرگىزىپ، ۇدەرە العا تارتىپ، دامۋعا بىرگە تالپىنىپ، ىلە وبلىسىنىڭ ٴتۇرلى ىستەرىندە وراسان زور تابىستارعا قول جەتكىزدى.

اسىرەسە، پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى، اۆتونوميالى وبلىس پارتيانىڭ ساياسي قۇرىلىسىن ماڭداي الدى ورىنعا قويىپ، پارتيانىڭ جاسامپاز نازارياسىمەن زەيىن ـ زەردەنى ۇيىستىرىپ، رۋح سومداۋدا تاباندى بولىپ، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىن تولىق، دالمە ـ ٴدال جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، بورىشتى باتىلدىقپەن ارقالاپ، بۇكىل وبلىستاعى قالىڭ كادرلار مەن ٴار ۇلت بۇقاراسى ٴبىر نيەتپەن ىنتىماقتاسىپ، وبلىستىڭ رەفورما، دامۋ، ورنىقتىلىق ىستەرىنىڭ تىڭ داستانىن كۇش سالا جازدى.

جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاندىعىنىڭ 75 جىلدىعىن، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ ٴۇشىن بۇگىننەن باستاپ «70 جىلعا ماداق ايتىپ، جاڭا ساپاردا ەكپىندەي ىلگەرىلەيىك − اۋىل ـ قىستاقتاردان گۇلدەنۋگە نازار» اتتى ارناۋلى ايدار اشىپ، جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان 75 جىلدان، اۆتونوميالى وبلىس قۇرىلعان 70 جىلدان بەرى، بۇكىل وبلىستاعى ٴار ۇلت حالقى بىرگە تۇرىپ، بىرگە ۇيرەنگەن، بىرگە قۇرىپ، بىرگە يگىلىكتەنگەن، بىرگە جۇمىس ىستەپ، بىرگە شاتتانعان جاندى امالياتتى، سونداي - اق ۇلتتاردىڭ بىرلىكتە ىنتىماقتاسا كۇرەس جاساعان، بىرگە گۇلدەنىپ، دامىعان قۋانارلىق تابىستارىن  جان - جاقتى ايگىلەپ، بۇكىل وبلىستاعى ٴار ۇلت كادرلارى مەن بۇقاراسىن كۇش ۇستىنە كۇش قوسىپ، تاعى دا تاماشا ناتيجە جاراتىپ، جاڭا داۋىردە ٴبىر نيەتپەن ىنتىماقتاسىپ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋگە قۋاتتى كۇش ۇيىستىرۋعا شابىتتاندىرماقپىز.

سۋرەتتە: ساياحاتشىلار قىستاق تۇرعىندارى ازىرلەگەن اس - تاعامداردى كورۋدە. (سۋرەتتى قورعاس اۋداندىق توعىسپالى مەديا ورتالىعى قامداعان)

قورعاس اۋدانى لۋساۋگۋ قالاشىعىندا سىگۇڭ قىستاعى دەپ اتالاتىن جەرى بار، جۇرت ونى جاقىن تارتىپ ”حۋاڭحۋاڭ قىستاعى“ دەپ اتايتىن. قاراماققا ەلەۋسىز كورىنگەنىمەن، فرانسيانىڭ فروۆەنسىسىمەن ۇقساس ەندىكتەگى بۇل قىستاق تاياۋ جىلداردان بەرى تاماشا ٴارى شۇعىلالى دامۋ بارىسىن باستادى.

ٴبىر كەزدەرى، بۇل ارانىڭ ەگىستىك جەر توپىراق قاباتى تاياز، تاستاقتى، ەگىس داقىلدارىنىڭ مۋ باسىندىق ٴونىم مولشەرى توڭىرەكتەگى قىستاقتاردىڭ جارىمىنداي عانا بولاتىن. سول ٴبىر مەشەۋ ٴارى شەتكەرى قالعان شاعىن قىستاقتا قازىر جاستار ٴيىن تىرەسىپ، الۋان گۇلدەر بارلىق جەردە جايقالا اشىلعان.

10 نەشە جىلدىڭ الدىندا، ”حۋاڭحۋاڭ قىستاعى“ ورايدى سەرگەكتىكپەن بايقاپ، جۇپار ٴشوپ كاسىبىنە باتىلدىقپەن كىرىستى. انە سودان باستاپ بۇل جەر قيالداعى سول ٴبىر كۇلگىن تۇسپەن تىعىز توعىستى. ىلە اڭعارىنىڭ تيپتىك قايتىمدى تەمپەراتۋرالى قوڭىرجاي بەلدەۋ كليماتى جۇپار شوپكە قۇنارلى ٴوسۋ ورتاسىن ازىرلەپ، ەكى مەزگىل گۇل اشۋىنا جانە مۋ باسىندىق ٴونىم مولشەرىن جوعارىلاتۋعا مۇمكىندىك جاراتتى.

قازىر لۋساۋگۋ قالاشىعى سىگۇڭ قىستاعىندا 12 مىڭ مۋ دارا تۇلعالى، تۇتاسقان ەگىمشىلىك بازاسى قالىپتاسىپ، ەگىنشىلەردىڭ مۋ باسىندىق ورتاشا تازا كىرىسى جاپپاي 2000 يۋاننان جوعارى بولدى.

2009 - جىلى ليۋ جيانجۇن قىستاقتا سىناق رەتىندە جۇپار ٴشوپ ەككەن تۇڭعىش توپتاعى شارۋا وتباسىنا اينالدى، ول: جۇپار ٴشوپ كاسىبى بىزگە ٴتىپتى دە مول كىرىس سيلادى، - دەدى. قىستاق تۇرعىندارى ٴبىر نيەتپەن سەلبەسىپ، ەگىمشىلىك كولەمىن ۇزدىكسىز كەڭەيتىپ، ٴاربىر ٴتۇپ جۇپار ٴشوپتى دەن قويا باپتاپ، وسىناۋ كۇلگىن ٴتۇستى ۇشى - قيىرسىز كەڭ اتىزدى ونان ارى قۇلپىرتىپ، ىرگەلەندىردى.

قورعاس اۋدانىنداعى جۇپار ٴشوپتى جىنتىكتەي مانەرلەۋ كاسىبىنىڭ كۇن سايىن زورايۋىنا بايلانىستى، شينجياڭ تيانران فاڭشياڭ اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم ـ تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى اۆتونوميالى وبلىس دارەجەلى اۋىل شارۋاشىلىعىن كاسىپ سالالاندىرۋداعى ٴتۇيىندى باستاماشى كاسىپورىنعا اينالدى. ونىڭ قاراماعىنداعى كوزىرلىك ماركاسى ”جيەيۋ حانشا“ قاينارىنان باستاپ ەگۋ − ٴونىم ٴوندىرۋ، زەرتتەپ اشۋ − ساياحاتتىق قىزمەت وتەۋ − مادەنيەت تاراتۋ سىندى جۇپار ٴشوپتىڭ تۇتاس كاسىپ تىزبەگىندىك تيجارات ۇلگىسىن قالىپتاستىردى. ولار جۇپار ٴشوپ ەگۋگە دەن قويىپ قانا قويماي، ىشكەرىلەي مانەرلەۋ جاعىندا ٴتىپتى دە بەلسەنە ىزدەنىس جاساپ، ەفير مايىنان تەرى قورعاۋ بۇيىمدارىنا، حوش ٴيىستى جۇپار شوپتەن قولونەر بۇيىمدارىنا دەيىن ٴبىر قىدىرۋ جۇپار شوپكە قاتىستى ونىمدەردى زەرتتەپ جاسادى، ٴاربىر ونىمگە قىستاق تۇرعىندارىنىڭ اقىل ـ پاراساتى مەن ماڭداي تەرى ٴسىڭدى.

جۇپار ٴشوپ جايقالا گۇل اشقان كەزدە، قورعاس اۋدانى چيڭشۇيحى قالاشـىعىنداعى مەملەكەتتىك 4A دارەجەلى كورىنىس رايونى − جيەيۋ حانشا جۇپار ٴشوپ باقشاسىندا ساياحاتشىلار ٴيىن تىرەسەدى. شىنياڭنان كەلگەن فوتو سۋرەت اۋەسكەرى ۋاڭ چين دەرلىك جىل سايىن وسىندا كەلىپ، رومانتيكالى كوركەم كورىنىستى ەستەلىككە السا؛ ال گۋاڭجوۋلىق ساياحاتشى جاڭ ۋيچياڭ الىستان ارنايى كەلىپ، دوستارىمەن بىرگە جۇپار ٴشوپ گۇلدى اتىزىندا توي سۋرەتىنە ٴتۇستى.

جۇپار ٴشوپ كاسىبىنىڭ گۇلدەنۋىمەن ”حۋاڭحۋاڭ قىستاعىنىڭ“ حالىقتىق تۇسەلحانا ەكونوميكاسى دا قارىشتاپ دامىدى. وزگەشە ەرەكشەلىككە يە حالىقتىق تۇسەلحانالار قىستاقتا ەڭسە كوتەردى، بۇلاردىڭ كەيبىرەۋىندە اۋىل - قىستاق سالتى ايگىلەنسە، كەيبىرەۋىندە وسى زامانعى جاڭاشا فاكتورلار تاماشا توعىستىرىلدى. وسى حالىقتىق تۇسەلحانالار ساياحاتشىلارعا جانعا جايلى جاتىن ورىن ورتاسىن ازىرلەۋمەن بىرگە، ولارعا ”حۋاڭحۋاڭ قىستاعىنىڭ“ وزگەشە تارتىمدىلىعىن تەرەڭ سەزىندىردى.

”يۇيجيان شياڭيە“ حالىقتىق تۇسەلحاناسىن ساياحاتشىلار ايرىقشا ۇناتادى، ونىڭ قوجايىنى فان شياۋفاڭ انحۇيدان كەلگەن، بۇل ارانىڭ جۇپار ٴشوپ كاسىبىنىڭ باسىمدىعىن كورىپ، 2019 ـ جىلى 3 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، وسى حالىقتىق تۇسەلحانانى سالعان بولاتىن. ساياحاتشىلار وسىندا اۋىل - قىستاقتاعى تىنىشتىق پەن جايلىلىقتان مەيلىنشە ٴلاززات الادى، تاڭەرتەڭ جۇپار ٴشوپتىڭ اڭقىعان حوش يىسىمەن ويانىپ، كەشتە جارقىراعان جۇلدىزدى اسپاندى تاماشالاپ جاتىپ ٴتاتتى ۇيقىعا باتادى، ال تۇسەلحانا قوجايىنى دا ىقىلاستى، كوڭىلدەگىدەي قىزمەت وتەپ، ٴاربىر ساياحاتشىعا وتباسى مەيىرىن سەزىندىرەدى.

ساياحاتشى گو يانرۇڭ بىلاي دەدى: ”مەن شىنجىننان كەلدىم. وسى قىستاققا كەلگەندە، ونىڭ اتىنىڭ وتە تارتىمدى ەكەنىن، بۇل ارانىڭ جانعا جايلى ەكەنىن سەزىندىم، وراي بولسا  وتباسىمداعىلارمەن بىرگە تاعى كەلەمىن“.

قازىر لۋساۋگۋ قالاشىعى سىگۇڭ قىستاعىندا 70 تەن استام شارۋالار شاتتىعى ساياجايى، اۋىل ـ قىستاق مەيمانحاناسى، ەرەكشە ونىمدەر دۇكەنى، كوفەحانا، قاقتاما دۇكەنى سياقتىلار سالىندى، باي مازمۇندى ساياحات كاسىبى جەر ـ جەردەگى ساياحاتشىلاردى سەيىلدەپ، دەمالىپ قايتۋعا باۋراۋدا.

سوڭعى جىلدارى قىستاقتىڭ دامۋى كوپتەگەن جاستى وسىندا كەلىپ شارۋاشىلىق قۇرۋعا، قونىستانۋعا باۋراۋدا، قازىرگى حۋاڭحۋاڭ قىستاعىنىڭ ”كونە، جاڭا تۇرعىندارىنىڭ“ سانى 3000 عا تايادى. 2 ـ كەزەكتى ”حۋاڭحۋاڭ قىستاعى . قىستاق تۇرعىندارى كۇنى“ قيمىلىندا قىستاق تۇرعىندارى وزدەرىنىڭ ەڭ ٴدامدى قۋىرماشتارى مەن مادەنيەت جاسامپازدىق ونىمدەرىن ازىرلەپ، ٴدامدى تاعامدار مەن باقىتتى تۇرمىستان ساياحاتشىلارمەن بىرگە ٴلاززات الدى.

جەرگىلىكتى قىستاق تۇرعىنى شين ايپيڭ قاربالاس ٴارى كوڭىلدى ەدى، ول بىلاي دەدى: ”’قىستاق تۇرعىندارى كۇنى‘ قىستاعىمىز دۋمانعا بولەندى، ساياحاتشىلاردىڭ اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىمىزدى ۇناتقانىن كورىپ، قاباعات قۋاندىم“. گۋاڭدۇڭدىق ساياحاتشى جۋ ميڭ قۋانا بىلاي دەدى: ”ٴبىز ينتەرنەتتەن ’حۋاڭحۋاڭ قىستاعى. قىستاق تۇرعىندارى كۇنى‘ قيمىلى وتەتىنىن كورىپ، ارنايى كەلىپ تاماشالادىق، بۇل وتە ٴماندى بولدى!“. ”حۋاڭحۋاڭ قىستاعىنا“  جاڭادان قونىستانعان  چىن يۋە وسى ارادا ٴبىر سۋسىن دۇكەنىن اشىپ، ٴوزىنىڭ شارۋاشىلىق قۇرۋ جولىن باستادى.

اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋ − جاڭا داۋىردە اۋىل شارۋاشىلىعىندا قۋاتتى ەل قۇرۋدىڭ ماڭىزدى مىندەتى، ”حۋاڭحۋاڭ قىستاعى“ ٴوزىنىڭ دامۋ امالياتىمەن باس شۋجي شي جينپيڭ العا قويعان ”كاسىپ سالاسى گۇلدەنگەن، ەكولوگياسى تاماشا، اۋىل سالتى وركەنيەتتى، باسقارۋى ٴونىمدى، تۇرمىسى باي بولۋ“ جالپى تالابىن ايگىلەدى. ىلە وبلىسى قۇرىلعان 70 جىلدا ”حۋاڭحۋاڭ قىستاعى“ اۋىل ـ قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ شۇعىلالى داستانىن جازدى. سىگۇڭ قىستاعى 2010 ـ جىلى جۇپار ٴشوپ كاسىبىن دامىتقاننان بەرى، ىلگەرىندى ـ كەيىندى ”جۇڭگوداعى كورىكتى سەيىل ـ سەرۋەن اۋىل ـ قىستاعى“، ”مەملەكەتتىك ’ٴبىر قىستاقتا ٴبىر ٴونىم بولۋدان‘ ۇلگى كورسەتەتىن قىستاق ـ قالاشىق“ سياقتى داڭقتى اتاقتارعا يە بولدى.

بۇگىنگى ”حۋاڭحۋاڭ قىستاعى“ بۇرىنعىداي ەلەۋسىز شاعىن قىستاق ەمەس، جۇپار ٴشوپتى دانەكەر، حالىقتىق تۇسەلحانانى ەرەكشەلىك ەتكەن تاماشا قىستاققا اينالدى. بۇل ارادا كوركەم تابيعات كورىنىسى عانا ەمەس، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ بەلسەنە العا باساتىن، باتىلدىقپەن جاڭالىق اشاتىن رۋحاني بەت ـ بەينەسى دە ايگىلەنۋدە.