حالقى اۋقاتتى، كاسىپ سالاسى گۇلدەنگەن كورىكتى دە باقىتتى اقتوبە قىستاعى

جاڭ لياڭ (ٴوز ٴتىلشىمىز)

سوڭعى جىلدارى قۇلجا قالاسى ٴپانجىم قالاشىعى اقتوبە قىستاعىنىڭ اتاعى بارعان سايىن اسپانداي ٴتۇستى، مۇنىڭ سەبەبى، اقتوبە قىستاعىندا كوپتەگەن كورنەكتى وزگەرىس پەن دامۋ جارىققا شىقتى. ايتالىق، ەسكى بەت - بەينەسىنەن كورىكتەنۋگە، كەدەيلىكتەن بايۋعا، ەسكىشە وي جۇگىرتۋدەن وسىزاماندانعان شارۋالارعا ٴتان تىڭ يدەياعا دەيىن... وسى سياقتى كوپتەگەن وزگەرىس اقتوبە قىستاعىندا وزىندىك وزگەشەلىك قالىپتاستىردى.

ەسكى بەت - بەينەسى بارىنشا كورىكتەنىپ، وسى زامانعى قىستاق بەينەسىنە ەندى

اقتوبە قىستاعىنا بارساڭىز قالىڭ ساۋدا دۇكەنى مەن قايشالىسقان قالىڭ ادامنىڭ قاربالاستىققا تۇسكەنىن ٴارى جايباراقات تىرلىگىن كورەسىز.

اقتوبە قىستاعىنىڭ نەشە ونداعان كوشەسى  رەتتى ورنالاستىرىلىپ جاقسى جوبالانعان. توعان جانە ٴتۇرلى جەمىس اعاشتارىمەن كورىكتەندىرىلگەن جولدىڭ ەكى جاعالاۋى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ەسىك الدىنا دەيىن جەتكىزىلگەن اسفالت جول، ٴاربىر وتباسىنىڭ ەسىك الدىنداعى الۋان ٴتۇستى گۇلدەر اقتوبە قىستاعىنىڭ كوركىن تىپتەن اسىرا تۇسكەن.

بيىل 76 جاستاعى قىستاق تۇرعىنى تۇراحۇن ازەز بىلاي دەدى: ”بۇرىن قىستاقتىڭ جولى رەتسىز بولاتىن، قازىر وسىنشاما ادەمى بولىپ كەتەرىن كىم ويلاعان“. 10 نەشە جىلدىڭ الدىندا اقتوبە قىستاعىندا جول تۇگەلدەي توپىراق جول بولاتىن، قىستاق تۇرعىندارى ازىلدەپ: ”كوكتەمدە سىرتقا شىققاندا بالشىق كەشەمىز، جازدا ٴۇستى - باسىمىزدى شاڭ - توزاڭ باسادى، كۇزدە جاپىراق جاۋىپ قالادى، قىستا جول جۇرسەك تايعاناقتاپ جۇرەمىز“ دەيتىن. قىستاقتىڭ جولى توپىراق جول بولعاندىقتان، شاڭ شىعىپ جاتاتىن، ونىڭ ۇستىنە سيىر مەن قوي ٴار جەرگە تەزەكتەپ كەتەدى، قىستاق تۇرعىندارى ۇساق - تۇيەك زاتتاردى ەسىك الدىنا ٴۇيىپ قويۋعا داعدىلانعان، جەل سوعىپ، شاڭ - توزاڭ كوتەرىلسە، ٴتىپتى دە كەتەۋى كەتكەندەي بولاتىن. قىستاقتا جول شىراعى جوق بولعاندىقتان، كۇن باتسا بولدى، قىستاق تۇرعىندارى نەگىزىنەن ۇيدەن شىقپايتىن. سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەگەن جاستاردىڭ كوبى ۇيگە قايتۋدى قالامايتىن.

قازىرگى قىستاقتىڭ بەت - بەينەسى بۇرىنعىمەن مۇلدە ۇقسامايدى. اسىرەسە، 2022 ـ جىلدان باستاپ قىستاق نەگىزگى كوشەلەردى، تار كوشەلەردى وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى كۇشەيتىپ، ساۋدا كوشەسىن قۇرىپ، مادەنيەت داۋالىن سىزىپ، اقتوبە قىستاعىنىڭ جالپى بەت ـ بەينەسىن جاپپاي جاقسارتىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي وزىندىك ەرەكشەلىككە يە ۇلگى كورسەتەتىن قىستاق قۇرۋعا زور كۇش سالدى.

اقتوبە قىستاعى كورىكتەندى، قىستاق تۇرعىندارى قۋانىشقا بولەندى. 2023 - جىلى قىستاق اۋلا - ۇيلەردى جاڭالاۋ ينجەنەرياسىن اتقارىپ، ورتا تازالىعى، اۋلانى رەتتەۋ - وڭاۋ، وركەنيەتتى تۇرمىس سياقتى جاقتارعا كۇش سالىپ، ۇلگى كورسەتەتىن 8 كوشە قۇردى، وندا جيىنى 121 وتباسى تۇرادى، وسىلايشا ۇلگى كورسەتۋ، جەتەكتەۋ اسەرىن كۇشەيتىپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ وسى زامانعى وركەنيەتتى جاڭا تۇرمىسپەن توعىسۋىن ىلگەرىلەتتى.

كەدەيلىكتەن بايۋ جولىنا ٴتۇسىپ، ”ميلليون يۋاندىق قىستاققا“ اينالدى

بۇگىنگى اقتوبە قىستاعىنداعى تۇرعىنداردىڭ ىرىس - قۇتى مولايىپ، باقىت كورسەتكىشى جوعارىلادى، بۇعان ارينە، قىزىعاسىز. الايدا 10 نەشە جىلدىڭ الدىنداعى اقتوبە قىستاقتىڭ اۆتونوميالى رايون دارەجەلى كەدەي قىستاق ەكەنىن كىم ويلاعان، سول كەزدەگى 1460 قىستاق تۇرعىنىنىڭ ىشىندە ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتوچكا بەرىلگەن 465 كەدەي وتباسى بار بولىپ، كەدەي وتباسى جالپى وتباسىنىڭ ۇشتەن ٴبىرىن ۇستايتىن.

بۇقارانىڭ تەز ارادا اۋقاتتانۋىنا كومەكتەسۋ ٴۇشىن، 2014 ـ جىلدان باستاپ اقتوبە قىستاعى مەملەكەتتىڭ ساياساتىنان بەلسەنە پايدالانىپ، شارالار قولدانىپ، قىستاق تۇرعىندارىن دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە باستادى. 2018 ـ جىلى اقتوبە قىستاعى اۆتونوميالى رايون دارەجەلى كەدەي قىستاق قالپاعىن تۇبەگەيلى الىپ تاستادى.

قىستاقتىڭ جاعراپيالىق ەرەكشەلىگىنە، ەگىمشىلىك، باعىمشىلىق جاعىنداعى ارتىقشىلىعىنا نەگىزدەلىپ، اقتوبە قىستاعى باتىلدىقپەن سىناق ەتىپ، بايۋ ”جولىن“ بەلگىلەپ، قىستاق تۇرعىندارىن اۋقاتتانۋعا شابىتتاندىردى جانە جەتەكتەدى. كوپتەگەن قىستاق تۇرعىنى باعىمشىلىق تاجىريبەسىنە يە بولعاندىقتان، بۇل قىستاق باعىمشىلىق كاسىبىن زورايتۋدان باستاپ كىرىسىپ، مەملەكەتتىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ٴۇشىن بەرگەن سيىر، قويلارىن قىستاقتاعى كەدەيلەرگە ٴبولىپ بەردى، وسىلايشا بىرتە - بىرتە تاجىريبە توپتاپ جانە وزگەرىس ەنگىزۋ بارىسىندا ٴىشىنارا قىستاق تۇرعىندارى باعىمشىلىققا سۇيەنىپ ”قالتاسىن“ قامپيتتى.

قىستاق تۇرعىنى ابدۇساتتار باعىمشىلىقپەن شۇعىلداناتىن ٴىرى وتباسى بولاتىن، العاشىندا ول بىرنەشە باس سيىر باققان، قازىر ٴىرىلى - ۇساقتى 30 سيىرى بار، ماشينا ساتىپ الۋمەن بىرگە، قۇلجا قالاسىنان ٴۇي دە ساتىپ الدى. ول سيىر باققاننان كەيىن بايۋدىڭ پايداسىن كورىپ، عىلمي باعۋ ٴادىسىن يگەرىپ قانا قويماي، مەملەكەتتىڭ كەيبىر قاتىستى ساياساتتارى جونىندە دە اناعۇرلىم كوپ تۇسىنىككە يە بولعاندىعىن دا ايتتى.

كوپتەگەن قىستاق تۇرعىنى ابدۇساتتار سياقتى مال باعىمشىلىعىن دامىتۋ ارقىلى اقشا تاپتى. قازىر قىستاقتاعى باعىمشىلىقپەن شۇعىلداناتىن وتباسى 1054 كە، قولدا بار مال 12 مىڭ 280 باسقا جەتكەن. 2019 ـ جىلدىڭ باسىندا قۇلجا قالالىق پارتكوم مەن ۇكىمەتتىڭ زور كۇشپەن قولداۋىندا، اقتوبە قىستاعى 3 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، 78 مۋلىق مال ساۋداسى بازارىن قۇردى. سالىنىپ ىسكە قوسىلعاننان بەرى بۇل ساۋدا بازارىنىڭ كۇندىك ادام سانى ەڭ جوعارى بولعاندا 10 مىڭ ادام - رەتكە جەتىپ، مال ساۋداسىنان سىرت، باسقا دا اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرى ساۋداسىن جۇرگىزىپ، كۇندىك ورتاشا ساۋدا سوماسىن ٴبىر ميلليون 200 مىڭ يۋانعا جەتكىزدى.

اقتوبە قىستاعى مال باعىمشىلىعى ارقىلى 620 نەشە ادامنىڭ كاسىپتەنۋىن جەبەپ، قيىنشىلىعى بار وتباسىلارىن 55 جايما جانە جۇمىس ورنىمەن تەگىن قامدادى.

سوڭعى جىلداردان بەرى اقتوبە قىستاعى نەگىزىنەن باعىمشىلىق كاسىبىمەن شۇعىلدانۋدان سىرت، قىستاق قۇرعان كاسىپورىن، وسىزاماندانعان سەيىل ـ سەرۋەن اۋىل شارۋاشىلىعى، ەرەكشە جەمىس ـ جيدەك شارۋاشىلىعى جاعىندا دا كورنەكتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزدى. بىرنەشە ٴىرى كاسىپتىڭ جەبەۋىندە، شارۋالار اقشا تابۋدىڭ اناعۇرلىم كوپ ارناسىن اشىپ، كىرىستەرىن تەزدەن ارتتىرىپ، تۇرمىس ساپاسىن ورنىقتى جوعارىلاتتى. قىستاق تا بىرنەشە ٴىرى كاسىپ سالاسىن دامىتۋ بارىسىندا پايداعا كەنەلىپ، ٴار جىلى قىستاقتىڭ كوللەكتيۆ ەكونوميكالىق كىرىسىن ميلليون يۋاننان اسىرىپ، اتى زاتىنا ساي ”ميلليون يۋاندىق قىستاققا“ اينالدى.

قىستاق بەت - بەينەسى جاڭالانىپ،  وزگەشە تارتىمدىلىق بايقاتتى

بيىل 71 جاستاعى حى گۇيفاڭ كاريا − مانزۋ ۇلتى كيىم - كەشەك مادەنيەت مۇرالارىنىڭ اۆتونوميالى رايون دارەجەلى مۇراگەرى. سوڭعى جىلدارى پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ از ۇلت مادەنيەتىن جالعاستىرۋىنا، قورعاۋىنا بايلانىستى، اقتوبە قىستاعىنداعى مانزۋ مادەنيەتى ەسكەرىلە باستادى، قىستاقتىڭ كىرە بەرىسىنەن ەرەكشەلىككە يە ەسكەرتكىش قاقپا سالىندى.

سوڭعى جىلدارى اۋىل ـ قىستاق ساياحاتىنىڭ دامۋىنا ىلەسە، اقتوبە قىستاعىنىڭ ٴداستۇرلى مادەنيەتى جالعاستىرىلدى جانە دامىتىلدى. اقتوبە قىستاعى ساياحاتشىلاردىڭ كوبەيۋىنە ىلەسە ەرەكشە ٴداستۇرلى تارتىمدىلىعىن بىرتىندەپ ايگىلەپ كەلەدى.

اقتوبە قىستاعى باقىتتى قىستاق، كوپ ٴتۇرلى كاسىپ سالاسى مەن مادەنيەت - ساياحاتتىڭ توعىستىرىلا دامىتىلۋىندا بۇل قىستاق جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي جاڭا دامۋ جولىنا ٴتۇستى.