□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى چىن چياڭۋي

ٴۇرىمجى كەدەنىنىڭ ساناعىنا قاراعاندا، بيىل الدىڭعى جارتى جىلدا شينجياڭنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورت جالپى قۇنى 220 ميلليارد 630 ميلليون يۋان حالىق اقشاسى بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %48.4 ارتقان. شينجياڭ تاپسىرعان سىرتقى ساۋدانىڭ وسى جارتى جىلدىق مالىمەتىندە شينجياڭداعى ايماق، وبلىس، قالالاردا سىرتقى ساۋدانىڭ ٴۇرتىس ورنىقتى ارتۋ، سىرتقى ساۋدانىڭ ارتۋ تاسىلىندە ۇزدىكسىز ورنىقتى، ساپالى بولۋدى بەتكە الىپ ارشىنداي ىلگەرىلەۋ سياقتى ەرەكشەلىكتەر جارىققا شىعىپ، شينجياڭ سىرتقى ساۋداسىنىڭ ٴۇرتىس جاقسارۋ جاعدايىن كورسەتتى.

　　سىرتقى ساۋدا جالپى مولشەرىنىڭ ارتۋ قارقىنى كورنەكتى بولدى

الدىڭعى جارتى جىلدا قاشقار ايماعىنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورت جالپى قۇنى 56 ميلليارد 430 ميلليون يۋان بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %67.2 ارتتى. اسىرەسە، ەكىنشى ماۋسىمدا قاشقار ايماعىنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورت جالپى قۇنى 31 ميلليارد 220 ميلليون يۋانعا جەتتى، بۇل وسى ايماقتىڭ ماۋسىمدىق كولەمىنىڭ تۇڭعىش رەت 30 ميلليارد يۋاننان اسۋى بولىپ، ٴبىرىنشى ماۋسىممەن جانە بىلتىرعى ٴتورتىنشى ماۋسىممەن سالىستىرعاندا جەكە ـ جەكە %23.9 جانە %33 ارتتى. ”قاشقاردىڭ الدىڭعى جارتى جىلداعى سىرتقى ساۋداسى ورنىقتىلىق بارىسىندا ىلگەرىلەدى، جاڭالىققا، جاقسارۋعا قاراي بەت الدى“، ـ دەدى قاشقار كەدەنى جالپىلىق كاسىپ باسقارماسىنىڭ باستىعى ۋاڭ شيپيڭ.

قاشقاردىڭ الدىڭعى جارتى جىلداعى سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورت قۇنى بۇكىل شينجياڭ بويىنشا ەكىنشى ورىندا تۇردى، ونىڭ دامۋ اۋقىمى بۇكىل شينجياڭداعى جەر ـ جەردىڭ سىرتقى ساۋداسى دامۋىنىڭ ىقشام كورىنىسى.

الدىڭعى جارتى جىلدا ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورت قۇنى ايماق، وبلىس، قالالاردا الدا ٴجۇرىپ، يمپورت ـ ەكسپورت قۇنى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %102.8 ارتتى. ٴۇرىمجى قالاسىنىڭ، بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ سىرتقى ساۋدا قۇنى جەكە ـ جەكە بۇكىل شينجياڭ بويىنشا ٴۇشىنشى، ٴتورتىنشى ورىندى يەلەپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %9.9، %28.6 ارتتى. ”ساندى مالىمەتتەن قاراعاندا، شينجياڭنىڭ سىرتقى ساۋداسىنىڭ الدىڭعى ٴۇش ورنىن ىلە وبلىسى، قاشقار ايماعى جانە ٴۇرىمجى قالاسى ورنىقتى يەلەگەن، ناقتى قاتارى ٴار رەت ٴوزارا اۋىسىپ تۇرعان“، ـ دەدى شينجياڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى ەكونوميكا زەرتتەۋ ورنىنىڭ ورىنباسار باستىعى وسمان ٴومار، بۇل جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونىنىڭ ٴۇش تىرەك جاعدايىنىڭ الدەقاشان قالىپتاسقاندىعىن كورسەتەدى.

بۇكىل شينجياڭ بويىنشا الدىڭعى ٴۇش ورىن سالىستىرمالى تۇراقتى بولۋدان سىرت، شەكارا وتكەلدەرىندەگى جانە ىشكى وڭىردەگى ايماق، وبلىس، قالالاردىڭ سىرتقى ساۋداسىنىڭ دامۋىندا دا ”جارىسا ۇمتىلۋ“ جاعدايى جارىققا شىقتى. الدىڭعى جارتى جىلدا قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى مەن قۇمىل قالاسىنىڭ يمپورت ـ ەكسپورت قۇنىنىڭ ارتۋ قارقىنى بۇكىل شينجياڭ بويىنشا ەڭ تەز بولىپ، جەكە ـ جەكە سايكەس مەزگىلدەگىدەن %212.3 جانە %184.2 ارتتى.

وسى ساندى مالىمەتتەردەن دە وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ سىرتقى ساۋداسىندا تۇتاس تۇلعالىق جاقتان ٴبىرشاما تەز ارتۋ جارىققا شىعىپ، وڭتۇستىك، سولتۇستىك شينجياڭنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورت سوماسى سالىستىرماسىنىڭ ونان ارى كىشىرەيگەندىگىن بايقاۋعا بولادى.

شينجياڭنىڭ تۇتاس تۇلعالىق سىرتقى ساۋداسىنىڭ دامۋىندا سىرتقى ساۋدا جالپى مولشەرىنىڭ ارتۋ قارقىنى كورنەكتىلەنۋ، سىرتقى ساۋدا تىزبەك جۇيەسىنىڭ كورنەكتىلەنۋ جاعدايى جارىققا شىقتى.

الدىڭعى جارتى جىلداعى ٴۇرىمجى كەدەنىنىڭ جاريالاعان ساندى مالىمەتىنەن قاراعاندا، شينجياڭ ىشىندە ايماق، وبلىس، قالالار سىرتقى ساۋدانى دامىتۋدا كورنەكتى ناتيجەگە قول جەتكىزۋدەن سىرت، شينجياڭ سىرتقا قاراتىلعان سەلبەستىك جاعىندا دا وسىنىڭ الدىنداعى تاماشا اۋقىمدى جالعاستىرعان. شينجياڭ بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى 205 ەلمەن جانە وڭىرمەن ساۋدا بارىس ـ كەلىسىن جاساستى، الدىڭعى ەكى ورىندى ورنىقتى يەلەگەن ساۋدا سەرىگى ەلى قازاقستانمەن، قىرعىزستانمەن يمپورت ـ ەكسپورت قۇنى جەكە ـ جەكە سايكەس مەزگىلدەگىدەن %45.8، %8.7 ارتتى.

　　شەكارا وتكەلدەرىندە زات تاسىمال مولشەرى ورنىقتى ارتتى

7 ـ ايدىڭ 17 ـ كۇنى الاتاۋ ساعاسى كەدەنىنىڭ تەكسەرۋ، باقىلاۋ ـ باسقارۋىنان تولىمدى بولعاننان كەيىن، قازاقستاننىڭ 21.3 توننا توڭازىتىلعان سيىر ەتى الاتاۋ ساعاسى شەكارا وتكەلىنەن ەلىمىزگە كىردى. بۇل ەل ىشىندە يمپورتتى قالپىنا كەلتىرگەننەن كەيىن تۇڭعىش توپتاعى قازاقستاننىڭ توڭازىتىلعان سيىر ەتى.

الدىڭعى جارتى جىلدا الاتاۋ ساعاسى شەكارا وتكەلىنەن يمپورت ـ ەكسپورت ەتىلگەن جۇك تاسىمال مولشەرى 13 ميلليون 840 مىڭ تونناعا جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %9.5 ارتىپ، ورنىقتى ارتۋدى ساقتادى.

الاتاۋ ساعاسى جىڭماۋ حالىقارالىق جۇك تاسىمال وكىلەتتى شەكتى سەرىكتەستىگى كەدەنگە مالىمدەۋ ٴبولىمىنىڭ كەدەنگە مالىمدەۋ قىزمەتكەرى سۇن چاۋ مىنالاردى ٴبىلدىردى: بيىل سەرىكتەستىگىمىزدىڭ كاسىبى تاس جول، تەمىر جول، كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعى جۇك تاسىمالىنا وكىلەتتى قىزمەت وتەۋدى تۇگەل قامتىپ، اياسى اناعۇرلىم كەڭەيدى. قازىرگە دەيىن سەرىكتەستىكتىڭ بيىلعى وكىلەتتى يمپورت ـ ەكسپورت جۇك تاسىمال مولشەرى 270 مىڭ توننادان استى.

الدىڭعى جارتى جىلدا الاتاۋ ساعاسى تەمىر جول شەكارا وتكەلىنىڭ جۇك تاسىمال مولشەرىنىڭ ارتۋى جىلدام بولىپ، تەمىر جول تاسىمالى ارقىلى كوپ تۇتىنىلاتىن تاۋارلاردى يمپورت ەتۋى كوبەيىپ، ماشينا ـ ەلەكتر جابدىقتارىن ەكسپورت ەتۋ تاس جول شەكارا وتكەلىنىڭ نەگىزگى ارتۋ تۇيىنىنە اينالدى.

بيىل جىل باسىنان بەرى شينجياڭنىڭ شەكارا وتكەلدەرى نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىستارىن ۇزدىكسىز ارتتىرۋىنا ىلەسە، رەفورما جاساۋ، جاڭالىق اشۋ شارالارى ۇزدىكسىز تياناقتانىپ، شينجياڭنىڭ باتىسقا ەسىك اشۋداعى ٴىرى وتكەلدىك رولى بارعان سايىن كورنەكتىلەندى.

6 ـ ايدىڭ 8 ـ كۇنى شينجياڭ اۆياتسيا شەكارا وتكەلى تاجىكستان ليمونىن تۇڭعىش رەت يمپورت ەتتى.

6 ـ ايدىڭ 6 ـ كۇنى حونچيراپ شەكارا وتكەلى شيەنى تۇڭعىش رەت يمپورت ەتتى.

4 ـ ايدا قاشقار كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعى ٴبيداي ۇنىن تۇڭعىش رەت يمپورت ەتتى.

...

الدىڭعى جارتى جىلدا شينجياڭنىڭ اۆياتسيا، تەمىر جول، تاس جول شەكارا وتكەلدەرى يمپورت ـ ەكسپورت جۇك تاسىمالى مولشەرىنەن يمپورت ـ ەكسپورت تاۋار تۇرلەرىنە دەيىن، تۇگەلدەي تىڭ ناتيجەگە قول جەتكىزدى. ٴتۇرلى زات اينالىم، تاسىمال تاسىلىندە يمپورت ـ ەكسپورتتىڭ ”ارتۋ قارقىنى“ باسەكەلەسە كۇش سالدى. تاس جول، سۋ جولى، تەمىر جول جانە اۆياتسيا تاسىمالىنىڭ يمپورت ـ ەكسپورت قۇنى جەكە ـ جەكە سايكەس مەزگىلدەگىدەن %14.8، %257.2، %62.4 جانە %18 ارتتى.

قورعاس حاۋچىڭ حالىقارالىق جۇك تاسىمال وكىلەتتى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەكتورى لياڭ حاۋ 2020 ـ جىلى سىرتقى ساۋدا كاسىپورنىنا كىرگەن، باستىسى، جۇك تاسىمال وكىلەتتى قىزمەت وتەۋىمەن اينالىسادى. سول كەزدە ول تۇراتىن سەرىكتەستىكتە 10 نەشە ادام عانا بار بولىپ، ٴار كۇنى 10 نەشە اۆتوكولىك قانا ەكسپورت ەتەتىن. قازىرگى تاڭدا، ول تۇرعان سەرىكتەستىكتىڭ كاسىبى دە جۇك تاسىمال وكىلەتتىلىگىنەن حالىقارالىق تاسىمالعا جانە اۆتوكولىك ساتۋعا دەيىن كەڭەيىپ، اۆتوكولىكتەردى ورتا ازيا جانە رەسەي بازارىنا تىكە ساتىپ عانا قويماي، تاعى شەتەلدەن ەكسپورت ەتىلگەن اۆتوكولىكتەردى رەمونتتايتىن، كۇتىمدەي الاتىن بولدى. ”بيىل وكىلەتتى ەكسپورت ەتىلەتىن اۆتوكولىكتەردىڭ 15 مىڭنان، ساتىلاتىن اۆتوكولىكتەردىڭ 1000نان اساتىندىعى مەجەلەندى“، ـ دەدى لياڭ حاۋ.

الدىڭعى جارتى جىلدا شينجياڭنىڭ شەكارا وتكەلدەرى باقىلاپ ـ باسقارعان يمپورت ـ ەكسپورت جۇك تاسىمال مولشەرى 39 ميلليون 338 مىڭ توننا بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %11.9 ارتتى.

　　سىرتقى ساۋدا نەگىزگى تۇلعاسىنىڭ ومىرشەڭدىك كۇشى اناعۇرلىم جەتكىلىكتى بولدى

بيىل رەسەيلىك ساۋداگەر گاسانوۆ وگلەي قورعاستا كاسىپورنىن تىركەۋگە الدىرۋ تالعامىن جاساپ، اۆتوكولىك ەكسپورتىمەن شۇعىلداندى. ول تيجارات كۋالىگى ٴبىر كۇندە ـ اق قولىما تيەدى دەپ ويلاماعان ەدى. جەرگىلىكتى ورىننىڭ مىنە وسىنداي شارۋاشىلىق ـ ساۋدا ورتاسىن ول اۋىز جاپپاي القادى. ”قازىر رەسەي بازارىنىڭ جۇڭگو اۆتوكولىكتەرىنە بولعان سۇرانىس مولشەرى ەرەكشە زور، ٴبىز بازار بولاشاعىنان ايرىقشا ٴۇمىت كۇتەمىز“، ـ دەدى گاسانوۆ وگلەي.

قورعاس قالالىق بازاردى باقىلاۋ ـ باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ ساندى مالىمەت ساناعىنا نەگىزدەلگەندە، 2024 ـ جىلدىڭ الدىڭعى جارتى جىلىندا جۇڭگو(شينجياڭ) ەركىن ساۋدا سىناق رايونى قورعاس اۋماعى ىشىندە 682 كاسىپورىن جاڭادان قۇرىلعان، مۇنىڭ ىشىندە 8ى شەتەل قارجىلاندىرعان كاسىپورىن ەكەن.

الدىڭعى جارتى جىلدا شينجياڭدا يمپورت ـ ەكسپورت ناقتى ناتيجەسى بار سىرتقى ساۋدا كاسىپورىندارىنىڭ سانى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %20.7 ارتتى. جۇڭگو (شينجياڭ) ەركىن ساۋدا سىناق رايونى ماڭدايشالىق اسقاننان بەرى شينجياڭ ەركىن ساۋدا سىناق رايونىنىڭ ساۋدا قۇنى شينجياڭنىڭ سىرتقى ساۋدا جالپى قۇنىندا ۇستايتىن ارا سالماعى بىرتىندەپ جوعارىلادى. الدىڭعى جارتى جىلدا شينجياڭ ەركىن ساۋدا سىناق رايونىنىڭ جيىنتىق يمپورت ـ ەكسپورت قۇنى 72 ميلليارد 820 ميلليون يۋان بولىپ، سول تۇستاعى شينجياڭنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورت جالپى قۇنىنىڭ %33ىن ۇستادى.

سىرتقى ساۋدا كاسىپورىندارى سىرتقى ساۋدا كاسىبىنىڭ نەگىزگى تۇلعاسى رەتىندە، بيىل جىل باسىنان بەرى اۆتونوميالى رايوننىڭ ٴتۇرلى ساياسات ـ شارالارىنىڭ قولداۋىندا ومىرشەڭدىك كۇشىن ۇزدىكسىز جارىققا شىعاردى.

7 ـ ايدىڭ 12 ـ كۇنى اتۇش قالاسىنداعى ۋانجياڭ تيانيۋان اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم ـ تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى جەمىس ـ جيدەكتى شەكارادان شىعاراتىن جەمىس باعى جانە قوراپتاۋ زاۆودىن تىركەۋگە الىپ، تىزىمدەتۋ كۋالىگىن تابىسپەن الدى. بۇل قىزىلسۋ وبلىسىنىڭ بيىلعى تىركەۋگە الدىرۋى ٴساتتى بولعان تۇڭعىش جەمىس ـ جيدەكتى شەكارادان شىعاراتىن جەمىس باعى. بۇل جەمىس باعىنىڭ يەلەگەن جەرى 5620 مۋ، مۇنىڭ ىشىندە ٴجۇزىم باعى 5380 مۋ، ٴانجۇر باعى 240 مۋ، شەكارادان شىعاراتىن جەمىس ـ جيدەكتى قوراپتاۋ زاۆودىنىڭ اۋدانى 300 شارشى مەتر. بۇل وسى جەمىس باعىندا وندىرىلگەن ٴجۇزىم مەن ٴانجۇردىڭ ەكسپورت ەتۋ تولىمدىلىعىن ازىرلەگەندىگىن كورسەتەدى.

تورعات كەدەنىنىڭ ورىنباسار باستىعى ۋىن شۋە ـ ۋ مىنالاردى ٴبىلدىردى: كەدەننىڭ شارۋاشىلىق ـ ساۋدا ورتاسىن ساپالىلاندىرۋ 16 تارماعىنا ساي، تورعات كەدەنى ەكسپورت ەتىلەتىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى ەگىمشىلىگى بازاسى مەن ٴوندىرۋ، وڭدەۋ كاسىپورىندارىنىڭ ەكسپورتىن تىركەۋگە الۋ، تىزىمدەۋ، ەستەلىككە الۋدى قولايلىلاندىرىپ، قىزىلسۋ وبلىسىنىڭ باسىمدىققا، ەرەكشەلىككە يە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ”سىرتقا شىعارۋىنا“ قولداۋ كورسەتتى.

الدىڭعى جارتى جىلدا شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ يكەمدىلىگى جوعارى، بازارعا ۇيلەسكىشتىگى كۇشتى حالىقتىق كاسىپورىندارىنىڭ يمپورت ـ ەكسپورت قۇنى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %47.6 ارتىپ، شينجياڭنىڭ سول تۇستاعى سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورت جالپى قۇنىنىڭ %93.3ىن ۇستاپ، سىرتقى ساۋداداعى جالىندى كۇش رولى اناعۇرلىم كورنەكتىلەندى. مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ يمپورت ـ ەكسپورت قۇنى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %62.5 ارتتى. شەتەل ساۋداگەرلەرى قارجى قوسقان كاسىپورىنداردىڭ يمپورت ـ ەكسپورت قۇنى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %25.3 ارتتى.

وسمان ٴومار مىنالاردى ٴبىلدىردى: ەل ٴىشى ـ سىرتىنىڭ كۇردەلى جاعدايى الدىندا شينجياڭنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورتى ٴالى دە جوعارى قارقىندى ارتۋ جاعدايىن ساقتادى، سىرتقى قاجەتتىڭ ٴۇرتىس ارتۋى، ساياسات پايداسىنىڭ ۇزدىكسىز جارىققا شىعۋى سياقتى ٴتيىمدى فاكتورلاردىڭ تىرەك بولۋىندا، شينجياڭ سىرتقى ساۋداسىنىڭ سوڭعى جارتى جىلدا تاماشا دامۋ اۋقىمىن ۇزدىكسىز ساقتايتىندىعى مەجەلەنىپ وتىر