شيپاڭ نەستوريان ٴدىنى عيباداتحاناسىنىڭ ەسكى جۇرتىندا

　　جۇڭگو مەن شەتەل ماماندارى وركەنيەتتەردىڭ اۋىس ـ كۇيىسىن، ٴوزارا ۇلگى الۋىن سەزىندى

　　  انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جاۋ مەي

”وسىنشاما مول جازبا دەرەكتەر بار ەشقانداي ەسكى جۇرتتى كەزدەستىرمەدىم، تۇرلىشە ۇلتتار كەزىندە وسى ارادا تۇرمىس كەشىرگەن، بۇل ٴبىر وزگەشە ەسكى جۇرت، ول بىزگە تۇرپاننىڭ تاريحىن سەزىندىردى“، ـ دەدى 10 ـ ايدىڭ 21 ـ كۇنى تۇرپان قالاسى گاۋچاڭ رايونىنىڭ سولتۇستىك ىرگەسىندەگى، جالىنتاۋدىڭ وڭتۇستىك بوكتەرىندەگى شيپاڭ نەستوريان ٴدىنى عيباداتحاناسىنىڭ ەسكى جۇرتىنا تەكسەرۋ جۇرگىزگەندە، انگليا كەمبريج داشۋەسى ازيا جانە ورتا شىعىس زەرتتەۋ ورنىنىڭ پروفەسسورى ەريكا D . C . حونتەر.

سول كۇنى 9 مەملەكەت پەن وڭىردەن، 47 جوعارى مەكتەپتەن جانە عىلمي زەرتتەۋ ورنىنان كەلگەن 50 نەشە مامان ـ وقىمىستى شيپاڭ نەستوريان ٴدىنى عيباداتحاناسىنىڭ ەسكى جۇرتىنا بارىپ، وسى ەسكى جۇرتتىڭ ارحەولوگيالىق جەتىستىكتەرىن تەكسەرىپ، وسى اراداعى وركەنيەتتەردىڭ اۋىس ـ كۇيىسىن، ٴوزارا ۇلگى الۋىن سەزىنىپ، جۇڭگو مادەنيەت سەنىمىنىڭ تەرەڭ نەگىزىنە كوز جەتكىزدى.

بۇل ەسكى جۇرتتىڭ اۋماعى شامامەن 2000 شارشى مەتر، قازىر جۇڭگو جەرىندە بايقالعان كولەمى ەڭ ۇلكەن، قازىپ الىنعان مادەني ەسكەرتكىشتەرى ەڭ مول، ٴپىشىنى مەن يقۋاتى ايقىن ٴارى ۋاقىتى ٴبىرشاما ۇزاق نەستوريان ٴدىنى ەسكى جۇرتى.

مامان ـ وقىمىستىلار كيىز توسەلگەن ٴيىر ـ قيىر جولدى بويلاپ، جۇڭشان داشۋەسى سوتسيولوگيا جانە انتروپولوگيا شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى، شيپاڭ نەستوريان ٴدىنى عيباداتحاناسىنىڭ ەسكى جۇرتىن ارحەولوگيالىق قازۋ نىسانىنىڭ جاۋاپتىسى ليۋ ۋىنسوعا ىلەسىپ تاۋ توبەسىندەگى ەسكى جۇرت ورنىنا كەلدى. ”بىلتىردان قازىرگە دەيىن، ٴبىز تاعى ٴبىر توپ قۇرىلىس جۇرناقتارى مەن ۇيىندىلەرىن انىقتادىق، بۇل جۇزدەگەن كوپ تىلدەگى جازبالاردىڭ جۇرناقتارىن قامتيدى. وتە ـ موتە، ايتا كەتۋگە تاتيتىن ٴبىر ٴىس، وندا ٴبىر كەمەلدى ساقتالعان قاس تاسى كرەسىت قازىپ الىندى“. ليۋ ۋىنسو: ەسكى جۇرت اۋماعى ماڭىندا تەكسەرۋ جۇرگىزگەندە، ٴبىز كەزدەيسوق تاعى دا 2 قابىردى بايقادىق ، ـ دەدى.

”بۇل ەسكى جۇرتتىڭ نەستوريان ٴدىنى ەسكى جۇرتىنىڭ ورنى ەكەندىگى ٴشۇباسىز، بۇل ارادان قازىپ الىنعان قابىرعا سۋرەتتەردىڭ جۇرناقتارى، جازبالاردىڭ جۇرناقتارى، سانى جانە ساپاسى توتەنشە جوعارى“، ـ دەدى ەريكا D .C. حونتەر تەكسەرۋ جۇرگىزىپ جاتقان جەردە.

”بۇل ارا قازىر سوعدى تىلىندە جازىلعان نەستوريان ٴدىنى جازبالارى تابىلعان بىردەن ـ ٴبىر ەسكى جۇرت“. انگليا لوندون داشۋەسىنىڭ شۋەيۋان پروفەسسورى نيكولاس سيمس ۋيليامس ناق مايداندى كوزدەن كەشىرگەننەن كەيىن ەرەكشە اسەرلەنىپ: ”ٴبىز دۇنحۋاڭنان سوعدى تىلىندە جازىلعان بۇددا ٴتاپسىرى مەن مانيحەي ٴدىنى جازبالارىن بايقادىق، بۇل بايقاۋلار ٴدىني سەنىمنىڭ كوپ نەگىزدەنۋىن زەرتتەۋدە ماڭىزدى مانگە يە“، ـ دەدى.

ليۋ ۋىنسو مىنالاردى ٴبىلدىردى: ەسكى جۇرت نەستوريان ٴدىنىنىڭ كەزىندە تۇرپاندا تارالعاندىعىن، ونىڭ جازبالارىندا كوپ ٴتۇرلى جازۋ قولدانىلعاندىعىن، نەستوريان ٴدىنى بۇددا دىنىمەن، داۋجياۋ دىنىمەن، مانيحەي دىنىمەن كەزىندە تاتۋ ـ ٴتاتتى وتكەندىگىن بەينەلەيدى، ول كوپ نەگىزدى مادەنيەت قاتار ٴومىر ٴسۇرىپ، كوپ ٴتۇرلى وركەنيەت اۋىس ـ كۇيىس جاساپ، ٴوزارا ۇلگى الۋ جاعدايىنىڭ جارىققا شىققاندىعىن كورسەتەدى.

”بۇل ەسكى جۇرت شىعىس پەن باتىس مادەنيەتى اۋىس ـ كۇيىسىنىڭ، ٴوزارا ۇلگى الۋىنىڭ مىسالى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ۇلتتاردىڭ ارالاسۋىنىڭ، ىشتەسۋىنىڭ، توعىسۋىنىڭ جاۋھارى، ٴدىندى جۇڭگوشالاندىرۋدىڭ جاندى وقۋلىعى، ول جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ وزگەشە اشىقتىعى مەن سيىسىمدىلىعىن تەرەڭ ايگىلەدى“، ـ دەدى ليۋ ۋىنسو.