تۇڭ لييا

مەكەن — ماڭگى كوكەيىمىزدەگى ەڭ جىلى جەر، بەينە مەنىڭ كوكەيىمدەگى شينجياڭ سىندى.

ىلە وزەنىنىڭ سۋىن ٴىشىپ ەرجەتتىم، وزەن جاعاسىندا سەيىلدەسەم ٴوزىمدى ەرەكشە باقىتتى سەزىنەمىن — ٴارى وسى زامانعى قالانىڭ وركەنيەتتى تۇرمىسىنان ٴلاززاتتانامىن، ٴارى ”تيانشاننان تۋعان جارىق اي، قالىڭ بۇلت اراسىندا قالىقتادى“ دەگەن ولەڭدەگىدەي ٴتاتتى سەزىمگە بولەنەمىن. وسىنداي وزگەشە باياۋ ريتىمدى كوركەم تۇرمىس بولعاندىقتان اۋىلىمدى شىن جۇرەكتەن ماقتانىش ەتەمىن.

ٴالى ەسىمدە، 16 جاس كەزىمدە مەن ”ۇلكەن قالاعا“ بارىپ كورسەم دەگەن ويمەن ٴبي ونەرىمدى كورسەتە ٴجۇرىپ اۋىلدان شىعىپ، باعىما جاراي، جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 50 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ جينالىسىنداعى شينجياڭ اشەكەيلى اۆتوكولىك ويىنىنا قاتىناستىم. ول كەزدە بەيجيڭ مەنىڭ جۇرەگىمدەگى ەڭ ۇلكەن ساحناعا اينالعان ەدى.

”مەن شينجياڭ ىلەدەن كەلدىم“ دەگەن ٴسوز ٴوزىم ماقتانىش ەتەتىن بەتاشار ٴسوزىم ەدى. ۋيشين دوستار شەڭبەرىندە ۇنەمى جاريالاپ جۇرگەن تيانشان الابىنىڭ كوركەم كورىنىسى تەك مەكەنگە ساعىنىشىم عانا ەمەس، ونان دا ماڭىزدىسى، مەن اپپارات كوزى ارقىلى جەتكىزبەكشى بولعان شينجياڭ ەستەتيكاسى بولاتىن. ”مەن شينجياڭدىقپىن، مەن سىبە ۇلتىمىن، بۇل ارا مەنى تۋىپ، مەنى باعىپ وسىرگەن جەر، ٴبىز ىقىلاستى دا ارىندىمىز، قاراپايىم دا جايدارىمىز، اۋلادا جەمىس ـ جيدەكتەردىڭ حوش ٴيىسى اڭقيدى، تاۋدا تاعى قويلارىمىز بار، ۇيىمە كەلىپ قوناق بولۋلارىڭىزدى ٴۇمىت ەتەمىن. مەن اۋىلىمدى سۇيەمىن“.

بۇل جىلدارى مەن كينو ٴتۇسىردىم، تەلە فيلمدە رولعا شىقتىم، «مۋ ـ ي تيانشيا» فيلمىندەگى جاۋ فيياننان «بوران ـ شاشىندى باستان وتكەردىم» فيلمىندەگى شۇي مينگە، «كوكتەم جاڭبىرى» فيلمىندەگى اۋىل ـ قىستاق وقىتۋشىسى ان يانعا دەيىن، مەن ەكراندا كلاسسيكالىق وبرازداردى قۇلشىنا سومدادىم ٴارى كوركەمونەر سالاسىندا بىرتىندەپ كوزگە تۇسە باستادىم. وسى بارىستا ماعان ەڭ زور مەدەت بولعانى مەكەنىم بولدى، مەكەن حالقى ماعان اۋىلدىڭ مەيىرىن سەزىندىردى جانە شابىت بەردى، جۇرەگىم شەكسىز كۇشكە تولدى. مەيلى قاي جەرگە بارسام دا، تامىرىمنىڭ شينجياڭدا ەكەنىن ۇمىتپادىم. كوركەمونەر ىستەرىمنىڭ دامۋىنا ىلەسە، مەن ٴتىپتى دە كوپ شينجياڭ جاستارىنىڭ سىرتقا شىعۋىنا، سىرتقى دۇنيەنى كورۋىنە وراي جاراتىپ، ولاردىڭ ارمانىن ۇشتاۋدى ويلادىم.

2019 ـ جىلى مەن شينجياڭنىڭ ۇلتتار مادەنيەتىن، سالت ـ ساناسىن ماتەريال ەتكەن، كوپ ۇلت ٴبيىن توعىستىرعان ساحنالىق تەاتر «الىستا · وسى جەردە» تەاترىن جوبالادىم ٴارى باس رولعا شىقتىم. مەن ٴبي ارقىلى ”اۋىلىنان جىراق جۇرگەندەردىڭ مەكەنى مەن وتانىنا جازعان ماحاببات حاتىن“ جازدىم، ”كەزدەسۋ“، ”اكەگە ارناۋ“، ”شەشەگە ارناۋ“، ”ماحابباتقا ارناۋ“، ”الىسقا ارناۋ“، ”وسى اراعا ارناۋ“ سياقتى جاندى دا جالىندى تاراۋلار ارقىلى اۋىلعا شىنايى سۇيىسپەنشىلىگىمدى بەينەلەدىم.

مەكەنىمنىڭ كوركەمدىگىن تولىق ايگىلەۋ ٴۇشىن، مەن جانە ۇجىمداعىلار قىرۋار تاريحي ماتەريالداردى اقتارىپ كورىپ، تيانشان الابىنداعى كوپتەگەن از ۇلت وتباسىلارىن ارالاپ جاعداي ۇعىسىپ، ٴار ۇلتتىڭ تاريح، مادەنيەت، سالت ـ سانا سياقتى ەرەكشەلىكتەرىن تولىق تۇسىنگەننەن كەيىن، ٴبي ٴتىلىن ٴوزىم بەينەلەمەكشى بولعان سەزىم ـ سۇيىسپەنشىلىكپەن كەمەلدى قابىستىرىپ، سوڭىندا وزگەشە شينجياڭ ٴان ـ ٴبيىن ايگىلەدىم، ٴساتتى تۇردە ٴبيدى قالام ەتىپ، مەكەنىمنىڭ ولەڭ ـ جىرداعىداي كوركەم تۇستارىن اشتىم. مەملەكەتتىك ۇلكەن تەاترحانادا ويىن قويعاننان كەيىن كوپتەگەن جاقسى باعاعا يە بولدىم، مەكەنىمە دەگەن سيىمنىڭ تاماشا ناتيجەگە يە بولعانىنا ٴوزىم دە قۋاندىم.

شينجياڭنىڭ تاۋ ـ وزەندەرى مەنى نارلەندىردى، اۋىلداستاردىڭ مەيىرى جان ـ جۇرەگىمدە تەرەڭ تامىر تارتتى، وسى توپىراقتا ەسەيىپ ـ ەرجەتكەن ٴاربىر كۇن ماعان ايرىقشا باقىتتى سەزىندىرەدى. 2022 ـ جىلى انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتى ۇيىمداستىرعان ”وزگەشە 10 جىل · تيانشاندا داۋىستاپ ولەڭ وقۋ“ قيمىلىنا قاتىناسقانىم ٴالى ەسىمدە، سول كەزدە مەنىڭ اۋەلگى ماقساتىمدى سۇراعاندا، مەن بىلاي دەپ جاۋاپ بەردىم: ”وتاننىڭ دامۋى كۇن سايىن جاڭالانۋدا، مەن دە ۇزدىكسىز ەسەيىپ ـ ەرجەتتىم، ٴبىراق مەنىڭ اۋەلگى ماقساتىم وزگەرمەيدى، ول بولسا ارمانىمنىڭ ىزىمەن مەكەنىمە قايتۋ“.

شينجياڭدى ۇگىتتەۋ جولىندا اياق الىسىمدى ەشقاشان توقتاتقان ەمەسپىن. توعىسپالى مەديا ٴداۋىرىنىڭ كەلۋىنە بايلانىستى، مەن دە ٴتۇرلى تاسىلدەردەن پايدالانىپ بايتاق تا كورىكتى شينجياڭدى ۇگىتتەدىم. شاڭعى تەبۋ، ٴبي، داۋىستاپ وقۋ، ٴدامدى تاعام، ٴان ايتۋ، مەن ٴوزىمنىڭ كامەرام ارقىلى سىرتقى دۇنيەگە شينجياڭنىڭ جاراتىلىستىق كورىنىسىن، ۇلتتىق سالت ـ ساناسىن جانە گۋمانيتارلىق باۋرامدىلىعىن ايگىلەدىم.

ونەردەگى كوپ جىلدىق ٴومىر كەزەڭىم مەنى بايسالدى ەتتى، اتاق ـ داڭق قۇشقان كەزدەرىمدە بار سۇيىسپەنشىلىگىممەن جاينادىم، جاي كەزدەردە تىنىشتالىپ ۇيرەندىم. بۇل بەينە كوركەم تيانشان تاۋىنا شىققانعا ۇقسايدى: اسىقپاي جۇرە ـ جۇرە كورىنىس تاماشالاپ، ٴار كورىنىستى ٴومىردىڭ سيىنا اينالدىردىم. مەن تاعى ۇزدىكسىز ٴوزىمنىڭ وسى ناتيجەلەرىمدى سەنىمگە اينالدىرىپ، ٴتىپتى دە اسقاق ۇنمەن مەكەنىمە جارشى بولىپ، ٴار رەتكى جارقىن شاعىمدى مەكەنىمدى تانىستىرۋدىڭ جاڭا ورايىنا اينالدىرسام دەيمىن.

”مەكەنىم بەينە جۇرەگىمدەگى ٴمولدىر بۇلاق ىسپەتتى، توقتاۋسىز سىلدىراپ اعىپ جاتىر، ول وتكەن جىلداردان اعىپ ٴوتتى، ٴومىرىمنىڭ ٴاربىر سۇيەم جەرىنەن اعىپ ٴوتتى، جۇرەگىمدەگى ماڭگىلىك ەستەمەلەردەن اعىپ ٴوتتى“... مەن بۇل ٴسوزدى ۇناتامىن، ويتكەنى ول جۇرەگىمدەگى تالپىنىس، ماڭگى جالعاسادى. بولاشاقتا دا مەن مادەنيەتتى جالعاستىرۋ جولىندا تاباندىلىقپەن العا باسىپ، كوپشىلىككە ٴتىپتى دە كوپ تارتىمدى تۋىندى ۇسىنىپ، شينجياڭ مادەنيەتىنىڭ تارالۋى مەن دامۋى ٴۇشىن ٴتىپتى دە كوركەم تاراۋ جازامىن.