جياڭ شياۋيان

ٴار جەردەن باتىس ٴوڭىر باسقاقتىعىنا قاراي اتتاناتىن بولسا، قانشالىقتى ازىق ـ تۇلىك جانە جەم ـ ٴشوپ الا جۇرۋگە تۋرا كەلەدى؟ زوركۇت بايىرعى قالا ەسكى جۇرتى قانداي جەر؟ ورتەڭ جانە بەكەتتەر حاباردى قالاي جەتكىزەدى؟...

بيىلعى حالىقارالىق مۇراجاي كۇنىندە باتىس ٴوڭىر باسقاقتىعى مۇراجايى، كۇسان مۇراجايى سياقتى مۇراجايلار اشىلىپ، وسى سۇراۋلاردى جاندى جاۋاپپەن قامدادى. باي مازمۇندى مۇراجايلاردا جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ٴتۇپ تامىرى تەرەڭ جاسىرىنىپ، ۇلت ەستەمەلەرى ورنەكتەلىپ جاتىر، ول ٴبىزدىڭ ىزدەپ تابۋىمىزعا، قۇپياسىن اشۋىمىزعا، جالعاستىرۋىمىزعا تاتيدى.

مۇراجاي — مادەنيەتتى جالعاستىرۋدىڭ ستەرەولدى وقۋلىعى. باتىس ٴوڭىر باسقاقتىعى مۇراجايىنداعى حۇجات ـ كىتاپتار، قىش بۇيىمدار، تەڭگە اقشالاردىڭ ٴبارى ـ ٴبارى بىزگە تاريحي داۋىرلەردە ورتالىق بيلىكتەردىڭ باتىس ٴوڭىردى ٴونىمدى باسقارعاندىعىن جانە ۇلتتاردىڭ ارالاسۋ، ىشتەسۋ، توعىسۋ تاريحىن ٴۇنسىز بايانداۋدا. وسى مادەني ەسكەرتكىشتەر ارقالاعان تاريحي قۇندىلىق پەن مادەنيەت ٴمانىن ىشكەرىلەي اشۋ ارقىلى كورمەگە قويۋ تاسىلىندە جاڭالىق اشىپ، ولارعا ”جان ٴبىتىرىپ“، وقۋلىقتارداعى بىلىمدەردى سەزىنە الاتىن، ۇستاپ كورە الاتىن، تۇسىنە الاتىن مادەنيەت كەشىرمەسىنە اينالدىرۋعا بولادى.

مۇراجاي — جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەكەمدەۋدىڭ ماڭىزدى شەبى. باتىس ٴوڭىر باسقاقتىعى مۇراجايىنداعى ”حان پاتشالىعىنىڭ قاراۋىنا وتكەن چياڭداردىڭ ۇلىس باسىنا بەرىلگەن ٴمور تاڭبا“ حان پاتشالىعىنىڭ مەملەكەتتىڭ يەلىك ۇقىعىن جۇرگىزىپ، باتىس ٴوڭىردى ۇتىمدى باسقارعاندىعىنىڭ پارمەندى زاتتىق دالەلى؛ تۇرپان مۇراجايىنداعى قاراحانيلار حاندىعىنىڭ ”تابعاش قاعانى“ مىس تەڭگەسى ”ۇلى بىرلىك“ ۇستانىمىنىڭ جۇڭحۋاداعى ٴار ۇلتقا جاساعان تەرەڭ ىقپالىن بەينەلەيدى. كورەرمەندەر مۇراجايدا ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەن ٴوتىپ مادەني ەسكەرتكىشتەرمەن تىلدەسكەن ساتتە، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعاسىنىڭ دامۋ جۇلگەسىن ايقىن سەزىنىپ، ۇلتتاردىڭ جۇڭحۋا مادەنيەتىن شىنايى مويىنداۋىن كۇشەيتە تۇسەدى.

شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋدىڭ تەرەزەسى جانە تۇعىرى رەتىندە، مۇراجايلاردىڭ ماڭىزدى رولى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. باتىس ٴوڭىر باسقاقتىعى مۇراجايى، كۇسان مۇراجايى سياقتى مۇراجايلاردىڭ اشىلۋى جۇڭحۋا ۇلتى حيكاياسىن ٴتىپتى دە جاندى، ٴتىپتى دە تارتىمدى ەتىپ، جۇرت جۇرەگىنەن ٴتىپتى دە جول تاپتىرا بايانداپ، شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسىنا ٴتىپتى دە كوپ تاريحتى ٴتۇسىنۋ، مادەنيەتتى سەزىنۋ، شىنايى مويىنداۋدى كۇشەيتۋ ورايىن ازىرلەدى.

(”جياڭ شياۋيان“ ماقالا جولداۋ حات ساندىعى: xjrbplb@ 126 .com)