بەتاشار

ارقاۋ ٴتۇزۋ تارتىلىپ، وزگە ىستەر دە وڭىنا باستى، رۋح سومدالىپ، قايرات ـ جىگەر ۇيىستىرىلدى. پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى شينجياڭدى باسقارۋ زاڭدىلىعى جونىندەگى تانىمدى جانە ونى يگەرۋدى تەرەڭدەتىپ، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىن تۇراقتاندىرىپ، شينجياڭدى باسقارۋدىڭ جاڭا ٴورىسىن اشتى.

جاڭا جورىقتا اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم بۇكىل رايونداعى ٴار ۇلت كادرلارى مەن بۇقاراسىن باستاپ، وسكەلەڭ ساياسي سانالىلىقپەن جانە تاريحي ىرىقتىلىق رۋحىمەن مەملەكەتتىڭ جالپى جاعدايىنداعى شينجياڭنىڭ ستراتەگيالىق ورنىن كوزدەپ، دامۋ مەن حاۋىپسىزدىكتى، ەسىك اشۋ مەن حاۋىپسىزدىكتى اناعۇرلىم ويداعىداي ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، باياندى تىنىشتىققا ساياتىن ٴتۇبىرلى سيپاتتى، نەگىزدىك سيپاتتى، ۇزاق بولاشاقتىق سيپاتتى قىزمەتتەردى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىپ، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىن تولىق، دالمە ـ ٴدال، جاپپاي دايەكتىلەندىرۋ باياندى مەحانيزمىن كۇش سالا ىزدەنىس جاساپ قالىپتاستىردى.

جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىنىڭ شينجياڭداعى جاندى امالياتىن جالپى بەتتىك بەينەلەۋ ٴۇشىن، گازەتىمىز بۇگىننەن باستاپ ”جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىن تولىق، دالمە ـ ٴدال، جاپپاي دايەكتىلەندىرەيىك“ تاقىرىبىندا ارناۋلى ايدار اشتى، نازار سالىڭىزدار.

　　□ جياڭ جۇڭپيڭ

داۋىر شاناعىنان جان تەبىرەنتەر كۇي اۋەنى ۇزدىكسىز شىعاندادى.

جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ شەشۋشى ساتىندە، ٴۇش تاۋ، ەكى ويپاتقا بيىكتەن كوز سالعاندا، كورىكتى شينجياڭ قۇرۋداعى كۇرەس ىزدەرىن ايقىن كورۋگە بولادى.

جەمىسىن جەگەندە جەمىس بەرگەن اعاشتى ويلا، وزەننەن سۋ ىشكەندە وزەننىڭ قاينارىن ويلا. پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى شينجياڭدى باسقارۋ زاڭدىلىعى جونىندەگى تانىمدى جانە ونى يگەرۋدى تەرەڭدەتىپ، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىن تۇراقتاندىرىپ، شينجياڭنىڭ رەفورما، دامۋ، ورنىقتىلىق ىستەرىندە ۇزدىكسىز تىڭ ٴورىس اشۋعا، جاڭا جورىققا قادام تاستاۋعا جەتەكشىلىك ەتتى.

كۇن سايىن جاڭاردى، كۇن سايىن تۇلەجىدى، تاعى دا جاڭاردى. جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا ادامدى جەلپىندىرەتىن جارقىن كورىنىستەر جارىققا شىقتى.

　　1

قىس ماۋسىمىندا شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسى بەرەكە ـ بىرلىك پەن تىنىشتىققا شومىپ، تىرشىلىك تىنىسى مەن ومىرشەڭدىك قاۋلادى.

تازا ەنەرگيانىڭ ”جاسىل“ تولقىنى كوتەرىلدى. 11 ـ ايدىڭ 19 ـ كۇنىنە دەيىن بيىل شينجياڭنىڭ جاسىل ەلەكتر ساۋدا مولشەرى 5 ميلليارد 298 ميلليون كيلوۆات ساعاتقا جەتىپ، بىلتىرعى تۇتاس جىلداعى ساۋدا كولەمىنىڭ 3.6 ەسەسىنە جەتىپ، تاريحتاعى ەڭ جوعارى دەڭگەيدى جاراتتى.

قۇمدى شولدە كەرەمەت جاراتىلدى. 11 ـ ايدىڭ 28 ـ كۇنى تاكلاماكان ٴشولىن اينالعان ەكولوگيالىق قالتقىداعى سوڭعى كەتىكتىڭ تولىقتانۋىنا ىلەسە، جالپى ۇزىندىعى 3000 كيلومەتردەن اساتىن ىقتاسىن بەلدەۋى ٴساتتى تۇتاستىرىلدى.

قاربالاس تەمىر جولدا زات اينالىمى ىركىلىسسىز بولدى. 11 ـ ايدىڭ سوڭىنا دەيىن شينجياڭ تەمىر جول تاراۋلارىنىڭ جۇك تاسىمال مولشەرى 214 ميلليون 700 مىڭ تونناعا جەتىپ، بىلتىرعى تۇتاس جىلداعى جۇك تاسىمال مولشەرى 32 كۇن بۇرىن ورىندالدى.

. . .

ٴار جەردە تاسقىنداعان قىزۋ كورىنىستەر جارىققا شىعىپ، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىنىڭ شينجياڭداعى تابىستى امالياتىنا جاندى تۇسىنىك جاسادى.

پارتيا 18 ـ قۇرىلتايىنان بەرى، باس شۋجي شي جينپيڭ باستان ـ اياق شينجياڭ قىزمەتىنە كوڭىل ٴبولىپ، ٴار ۇلت حالقىنا سۇيىسپەنشىلىك ورناتتى. ٴار رەتكى ماڭىزدى كەزەڭدە شينجياڭنىڭ رەفورما، دامۋ، ورنىقتىلىق ىستەرىنە ٴوزى رول ۇستاپ، جول باستادى.

2020 ـ جىلى كۇزدە شينجياڭ دامۋىنىڭ شەشۋشى ساتىندە، 3 ـ رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ٴماجىلىسى اشىلدى، باس شۋجي شي جينپيڭ جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىن العا قويىپ ٴارى جۇيەلى بايىمداپ، جاڭا جورىقتا شينجياڭنىڭ رەفورماسىنا، دامۋىنا، ورنىقتىلىعىنا ايقىن بەتالىس كورسەتتى.

جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىنا باس شۋجيدىڭ شينجياڭدى باسقارۋ، شينجياڭدى ورنىقتىرۋ، شينجياڭدى گۇلدەندىرۋ زاڭدىلىعى جونىندەگى تەرەڭ اڭعارىمى جانە ونى عىلمي يگەرۋى، شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى تەرەڭ وي تولعامى مەن ستراتەگيالىق جوباسى ٴسىڭىرىلىپ، شينجياڭ قىزمەتى ٴۇشىن داۋىرلىك ورىن بەلگىلەپ، تاماشا جوبا كەسكىندەپ بەردى.

2022 ـ جىلى جانە 2023 ـ جىلى باس شۋجي ٴۇرتىس 2 جىل شينجياڭعا كەلىپ ٴارى ماڭىزدى ٴسوز سويلەپ، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىن ۇزدىكسىز بايىتىپ جانە دامىتىپ، شينجياڭ قىزمەتىنىڭ وي جەلىسىن اناعۇرلىم ايقىنداپ، ٴادىس ـ امال ۇيرەتىپ، ماڭىزدى ٴتۇيىندى بەلگىلەدى.

”جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسى بۇكىلدەي دۇرىس، وعان، ٴسوز جوق، ۇزاق ۋاقىت تاباندى بولۋ كەرەك“. باس شۋجيدىڭ ٴسوزى ەرەكشە سالماقتى. بۇكىل شينجياڭ جوعارىدان تومەنگە دەيىن تاپسىرمانى ەستە بەرىك ساقتاپ، العىس ايتىپ، ۇدەرە العا تارتىپ، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىن تولىق، دالمە ـ ٴدال، جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، باس شۋجي كەسكىندەگەن ۇلى جوبانى تاماشا رەالدىققا اينالدىرۋعا قۇلشىندى.

”شينجياڭدى زاڭمەن باسقارۋ، شينجياڭدى ىنتىماقتاسا ورنىقتىرۋ، شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋ، حالىقتى بايىتىپ شينجياڭدى گۇلدەندىرۋ، شينجياڭدى باياندى كوركەيتۋ“ _ ٴوزارا بايلانىستى ورگانيكالى تۇتاس تۇلعا. مۇنىڭ ىشىندە شينجياڭدى زاڭمەن باسقارۋ نەگىز جانە العى شارت، ول جەتەكتەۋ جانە قامتاماسىز ەتۋ رولىن اتقارادى، ونى، ٴسوز جوق، شينجياڭ قىزمەتىندە اناعۇرلىم كورنەكتى، ماڭىزدى ورىنعا قويۋ كەرەك.

2022 ـ جىلى 2 ـ ايدا بۇكىل رايونداعى 14 ايماق، وبلىس، قالانىڭ پارتكوم مەن ۇكىمەتتەرىندەگى نەگىزگى جاۋاپتى جولداستار تۇڭعىش رەت زاڭمەن باسقارۋدان ەسەپ بەردى. بىرنەشە ايدان كەيىن، اۆتونوميالى رايوندىق 10 ـ كەزەكتى پارتكومنىڭ ٴۇشىنشى جالپى ٴماجىلىسى اشىلىپ، شينجياڭدى جاپپاي زاڭمەن باسقارۋ قىزمەتى جونىندە جۇيەلى ورنالاستىرۋ جاسالدى.

سونىمەن زاڭمەن باسقارۋ تۋى شينجياڭدا جوعارىدان تومەنگە دەيىن بيىك ۇستالىپ، ”باسقارۋ جۇيەسى مەن باسقارۋ قابىلەتىن وسىزامانداندىرۋدى زاڭمەن باسقارۋ ارناسىندا ىلگەرىلەتۋ“ جاڭا جورىقتاعى شينجياڭ قىزمەتىنە جەتەكشىلىك ەتۋدەگى ەڭ ماڭىزدى ۇستانىمنىڭ بىرىنە اينالدى.

بىرنەشە جىلدان بەرى، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم ماڭىزدى كەزەڭدەردە كوپ رەت جالپى ٴماجىلىس اشىپ، كەلەلى قىزمەتتەردى جۇيەلى اقىلداسىپ ورنالاستىردى.

شينجياڭنىڭ ەرەكشە، باسىمدىققا يە كاسىپ سالاسى شوعىرىن قۇرىپ، مەملەكەتتىڭ ەنەرگيا، شەشۋشى كەن بايلىقتارى جانە استىق حاۋىپسىزدىگىن بار كۇشپەن قامتاماسىز ەتۋدى العا قويدى؛

وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن قولدايتىن ساياسات ـ شارالاردى شىعارىپ، وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ دامۋىنداعى كورنەكتى بوگەتتەر مەن شەكتەمەلەردى بۇزدى؛

شينجياڭداعى ۇلتتار وڭىرلەرىنىڭ ٴىس جۇزىندىگىن تياناق ەتىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەكەمدەۋدىڭ شينجياڭ امالياتىن جوبالاپ، ىلگەرىلەتتى.

...

بيىل 8 ـ ايدا اۆتونوميالى رايوندىق 10 ـ كەزەكتى پارتكومنىڭ ون ەكىنشى جالپى ٴماجىلىسى اشىلدى، ٴماجىلىس رەفورمانى اناعۇرلىم جاپپاي تەرەڭدەتىپ، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىن تولىق، دالمە ـ ٴدال، جاپپاي دايەكتىلەندىرۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن ىزدەنىس جاساپ قالىپتاستىرۋدى اقىلداسىپ، ماقۇلدادى، تيانشان الابىندا رەفورمانى يگەرۋ، دامۋدى جەبەۋ ورلەۋى كوتەرىلدى.

ٴبىلۋ قانشالىق قانىق بولسا، ارەكەت سونشالىق تاباندى بولادى. قاجىماي ـ تالماي ىزدەنىس جاساۋ جانە قۇلشىنۋ بارىسىندا، شينجياڭنىڭ جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسى جونىندەگى تانىمى جانە ونى يگەرۋى بارعان سايىن تەرەڭدەپ، العا باسقان سايىن قادام نىق تاستالدى.

　　2

ورنىقتىلىق _ دامۋدىڭ العى شارتى، دامۋ _ ورنىقتىلىقتىڭ كەپىلى. گۇلدەنىپ ـ كوركەيگەن، دامىعان شينجياڭ، ەڭ اۋەلى، جاراسىمدى، ورنىقتى شينجياڭ بولۋى كەرەك.

باس شۋجي شي جينپيڭ شينجياڭ ”قوعام ورنىقتىلىعىن قورعاۋدى باستان ـ اياق ماڭداي الدى ورىنعا قويۋى كەرەك“ دەپ باسا دارىپتەدى.

ورنىقتىلىقتى قورعاۋ شارالارىن جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ساپالىلاندىرۋدان لاڭكەستىككە قارسى تۇرىپ ورنىقتىلىقتى قورعاۋدى زاڭمەن باسقارۋ، ۇدايىلاندىرۋ مەحانيزمىن ورناتۋعا دەيىن؛ ساياسي ـ زاڭ سالاسىنىڭ ورنىقتىلىقتى قورعاۋ بويىنشا ماماندانۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋدان ساقشى كۇشى بايلىعىن نەگىزگى ساتىداعى ٴبىرىنشى شەپكە ٴتۇسىرۋدى ىلگەرىلەتۋگە دەيىن... حاۋىپسىزدىك، ورنىقتىلىق العى شارتىندا، شينجياڭداعى ٴار ۇلت حالقىن اناعۇرلىم تاماشا تۇرمىسقا كەنەلتۋ _ شينجياڭنىڭ جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىن تولىق، دالمە ـ ٴدال، جاپپاي دايەكتىلەندىرۋ تاقىرىبىندا بولۋعا ٴتيىستى مازمۇن.

شينجياڭ دامۋ مەن حاۋىپسىزدىكتى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ، دامۋ مەن ورنىقتىلىقتىڭ، دامۋ مەن حالىق تۇرمىسىنىڭ، دامۋ مەن جۇرت تىلەگىنىڭ تىعىز بايلانىسىن تەرەڭ تانىپ، حالىق تۇرمىسىنا تىعىز جاناسىپ، جۇرت تىلەگىن ۇيىستىرىپ، ەكونوميكانىڭ، قوعامنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتتى.

قالاي دامىدى؟

باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”بايلىق قاينار ەرەكشەلىگىن، وڭىرلىك ورىن ارتىقشىلىعىن جانە كاسىپ سالاسى نەگىزىن تياناق ەتۋ كەرەك“، ”شينجياڭنىڭ ەرەكشەلىگى مەن ارتىقشىلىعىن ايگىلەيتىن وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسىن جەدەل ورناتۋ كەرەك“.

شينجياڭ ەنەرگيا بايلىعى سىندى وسى ەڭ كورنەكتى ارتىقشىلىقتى يگەرىپ، نازاردى مەملەكەتتىڭ قاجەتىنە، ٴوز قابىلەتىنە شوعىرلاندىرىپ، مۇناي ـ گاز، كومىر، كەن ونىمدەرى، جاڭا ەنەرگيا، جاڭا ماتەريال سياقتى سالالاردى ارقاۋ ەتىپ، ٴوندىرىس قۋاتىن ۇزدىكسىز جارىققا شىعارىپ، بايلىقتىڭ سول جەردىڭ وزىندە كادەگە جاراۋىن ىلگەرىلەتىپ، ەرەكشە، باسىمدىققا يە كاسىپ سالاسى شوعىرىن بەلسەنە قۇردى.

شينجياڭنىڭ مۇناي ـ گاز ٴوندىرىسىنىڭ بالاماسى ٴۇرتىس 3 جىل بۇكىل ەل بويىنشا الدىڭعى ورىندى يەلەدى؛ سۇرىپتالماعان كومىر ٴونىم مولشەرى 2021 ـ جىلعى 321 ميلليون توننادان 2023 ـ جىلعى 459 ميلليون تونناعا ارتتى.

قۇمىلدا جالپى 170 ميلليارد يۋان قارجى قوسىلعان ەنەرگيادا شوعىرلى جاڭالىق اشۋ بازاسى نىسانى تياناقتانىپ قۇرىلىس باستاپ، مەملەكەتتىڭ كومىردەن ماي، گاز الاتىن ستراتەگيالىق بازاسىن تۇلعالادى.

حوتاندا الەمدىك دەڭگەيدەگى ەرەكشە ٴىرى تيپتەگى حوتان حوشاۋيۇن قورعاسىن ـ مىرىش كەنى جەدەل اشىلىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ دامۋىنىڭ جاڭا جارىس جولىن اشتى.

...

ەڭ ۇلكەن ارتىقشىلىق ارقىلى ەڭ كۇشتى تىرەك سومداعان شينجياڭ ٴوزىنىڭ ٴىس جۇزىندىك جاعدايىنا ۇيلەسەتىن كاسىپ سالاسىن دامىتۋ جولىمەن ٴجۇردى.

شينجياڭعا كوز جىبەرسەك، بيىل جاڭا ەنەرگيامەن ەلەكتر شىعارۋ مولشەرى تۇڭعىش رەت 100 ميلليارد كيلوۆات ساعاتتان اسىپ، الدىڭعى ٴۇش ماۋسىمدا ولكە، مينيسترلىك ەكى دارەجەلى 163 كەن بارلاۋ ۇقىعى باسەكەلىك سيپاتتى وتكەرمەلەنىپ، كەن ۇقىعىن وتكەرمەلەۋ بويىنشا جيناعان پايداسى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %45.44 ارتىپ، وزىندىك دامۋعا تىرەك بولۋ ونىمدىلىگى ۇزدىكسىز كورنەكتىلەندى.

بۇكىل مەملەكەتكە كوز جىبەرسەك، ”شينجياڭنىڭ ەلەكترىن سىرتقا جەتكىزۋ“ 3 ـ ارناسىنىڭ قۇمىل _ چۇڭچيڭ 800± كيلوۆولتتىق ەرەكشە جوعارى كەرنەۋلى تۇراقتى توك جەتكىزۋ جەلىسى ينجەنەرياسىنىڭ شينجياڭ بولىگى جالپى جەلى بويىنشا تۇتاسىپ، 4 ـ ارنا ەلەكتر كوزى نىسانى چارقىلىقتا قۇرىلىس باستادى، شينجياڭنان سىرتقا تاسىمالدانعان كومىر 100 ميلليون توننادان اسىپ، مەملەكەتتىڭ جالپى جاعدايىنا قىزمەت وتەۋ قابىلەتى ۇزدىكسىز جوعارىلادى.

بيىل شينجياڭنىڭ قارىشتاپ دامىعان مادەنيەت ـ ساياحات كاسىپ سالاسى شوعىر تىزبەگىندە الدىڭعى قاتارعا ٴوتتى. شينجياڭ مادەنيەت ـ ساياحات كاسىپ سالاسىنىڭ ساپالىلانۋىن، كۇشەيۋىن اناعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدە، اناعۇرلىم زور سەرپىنمەن ىلگەرىلەتىپ، تۇتاس جىلدا 300 ميلليون ساياحاتشى (رەت) قابىلداۋ نىساناسىن كۇش سالا جۇزەگە اسىردى.

شينجياڭنىڭ ەرەكشە، باسىمدىققا يە وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسىن قۇرۋدا، ەڭ ٴتۇبىرلىسى، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋعا سۇيەنۋ كەرەك. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ”دامۋى قانشا كەنجە قالعان وڭىرلەر دامۋعا جاڭالىق اشۋ ارقىلى دەم بەرۋ ستراتەگياسىن اتقارۋعا سونشا مۇقتاج“ دەگەن تۇجىرىمى ادامدى تەرەڭ ويعا سالادى.

ارتتا قالعىسى كەلمەيتىن، قايراتتانا العا ۇمتىلاتىن بەكىممەن شينجياڭ عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ جينالىسىن ىركەس ـ تىركەس اشىپ، عىلىم ـ تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ قىزمەتىن كۇش سالا ىلگەرىلەتتى.

حۋايروۋ تاجىريبەحاناسى شينجياڭ بازاسى، تيانشان تاجىريبەحاناسى سياقتى ٴبىر توپ جوعارى قابىلەت دارەجەلى جاڭالىق اشۋ تۇعىرى تياناقتانىپ ىسكە قوسىلدى؛ اقسۋ ارال مەملەكەتتىك جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپتەردى دامىتۋ رايونى، قارامايلى مەملەكەتتىك جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپتەردى دامىتۋ رايونى ٴساتتى قۇرىلدى؛ ٴبىر توپ جوعارى دارەجەلى اكادەميك، ماماندار شينجياڭعا ەنگىزىلىپ، 10 ميلليارد يۋاندىق دارىندىلاردى دامىتۋ قورى دارىندىلار بايلىعىن جەبەدى...

2023 ـ جىلى شينجياڭنىڭ جوعارى، جاڭا تەحنيكا كاسىپورىندارى 1911گە جەتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %40 ارتتى. «جۇڭگو وڭىرلىك جاڭالىق اشۋ قابىلەتىن باعالاۋ بايانداماسى 2024تە» بىلاي دەلىندى: شينجياڭنىڭ وڭىرلىك جاڭالىق اشۋ قابىلەتى جالپىلىق قاتارعا تۇرعىزۋدا بىلتىرعىدان 3 ورىن جوعارىلاپ، ”باتىس بولىكتىڭ جاڭالىق اشا تيپ جاڭالاۋىنىڭ ۇلگىسىنە اينالدى“.

　　3

بيىل 11 ـ ايدا جۇڭگو (شينجياڭ) ەركىن ساۋدا سىناق رايونى ”ٴبىر جاسقا تولدى“.

شينجياڭ ەركىن ساۋدا سىناق رايونى قۇرىلعاننان باستاپ، رەفورما جونىندە ىزدەنىس جاساۋ بورىشىن ارقالاپ كەلەدى.

شينجياڭ بويىنشا تۇڭعىش شەكارا سىرتى زايومى تاراتىلدى، تۇڭعىش توپتاعى كاسىپورىندار تيجارات كۋالىگى تاراتىلدى، بۇكىل ەل بويىنشا جۇڭگو _ ەۆروپا توتە جەتكىزۋ جەدەل تاسىمالىنداعى كاسپي تەڭىزىن اتتاعان تۇڭعىش TIR اۆتوموبيلى جولعا شىقتى، ”جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى زاڭ ىستەرى اۋماعىنىڭ“ ماڭدايشالىعى اشىلدى... مەملەكەت بويىنشا ەڭ جاس ەركىن ساۋدا سىناق رايونى تەبىندى ىلگەرىلەپ، جىلدام ەسەيىپ كەلەدى.

ٴبىر جىلدا شينجياڭ ەركىن ساۋدا سىناق رايونىنىڭ رەفورما سىناق ٴتۇيىنى مىندەتى تياناقتانىپ اتقارىلدى جانە 84 ٴتۇرلى كەزەڭدىك ونىمدىلىككە قول جەتكىزدى، كاسىپورىن جالپى سانى 29 مىڭ 119عا جەتىپ، جاڭادان شەتەل ساۋداگەرلەرى قارجى قوسقان 90 كاسىپورىن قۇرىلدى. بيىل 1 ـ ايدان 10 ـ ايعا دەيىن يمپورت ـ ەكسپورت جالپى سوماسى 145 ميلليارد 696 ميلليون يۋان بولدى. ٴاربىر سيفردىڭ ارتۋى تۇگەلدەي شينجياڭنىڭ رەفورما جاساۋ، جاڭالىق اشۋىنا تاعى ٴبىر رەت كۇش ۇستەلگەنىن اڭعارتادى.

رەفورما _ شينجياڭداعى كورنەكتى ماسەلەلەردى شەشۋدەگى، قىزمەتتە جاڭا جاعداي اشۋداعى شەشۋشى شارا. رەفورما جاعىنداعى قورشاۋدى بۇزۋ بارىنەن بۇرىن يدەيانى بارىنشا ازات ەتۋدى تالاپ ەتەدى.

جاڭا جورىقتا شينجياڭ جاڭا جاعدايعا، جاڭا ورايعا ٴدوپ كەلدى، بۇل جاڭا ۇستانىمدى، جاڭا وي جەلىسىن شۇعىل قاجەت ەتەدى. بۇكىل شينجياڭ جوعارىدان تومەنگە دەيىن رەفورمانىڭ، دامۋدىڭ، ورنىقتىلىقتىڭ ٴار جاعىنان ىسكە كىرىسىپ، ۇيرەنشىكتى ويلاۋدان ارىلىپ، قاتىپ ـ سەمگەن ۇلگىنى تاستاپ، كونە جاعدايدى جويۋعا، جاڭا جاعداي اشۋعا كۇش سالدى.

100 ميلليارد يۋاننان 200 ميلليارد يۋانعا دەيىن شينجياڭ 15 جىلدا سىرتقى ساۋدا كولەمىن ٴبىر قاباتتاۋدى جۇزەگە اسىردى، الايدا 2023 ـ جىلعا جەتكەندە 300 ميلليارد يۋاننان اسىپ، بۇعان نە بارى ٴبىر جىل ۋاقىت جۇمسالدى.

بۇل شينجياڭنىڭ ەرەكشە وڭىرلىك ورىن ابزالدىلىعىن ۇزدىكسىز ساۋلەلەندىرۋىنىڭ ناتيجەسى ەكەندىگى ٴشۇباسىز. ٴتۇپ توركىنىنە ۇڭىلسەك، بۇل بۇكىل شينجياڭنىڭ جوعارىدان تومەنگە دەيىن يدەيانى ازات ەتۋىنەن، بەلسەنە ٴىس تىندىرۋىنان ايرىلا المايدى.

شينجياڭ باتىسقا ەسىك اشۋدى دامۋدىڭ جاڭا باسىمدىعىن جەتىلدىرۋدەگى ماڭىزدى قامال الۋ ٴتۇيىنى ەتىپ، ازيا _ ەۆروپا التىن ارناسىن جانە باتىسقا ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى شەبىن تۇلعالاۋ ستراتەگيالىق ورنىن ارقاۋ ەتىپ، ەسىك اشۋ مەحانيزمى، ۇستانىمى، ۇلگىسى سياقتى جاقتاردا ۇزدىكسىز جاڭالىق اشۋدى ىلگەرىلەتتى.

اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ نەگىزگى باسشىلارى ۇيىرمە باستاپ ورتا ازياداعى 5 ەلدە ساپاردا بولدى، شينجياڭ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى ورتا ەۆروپاعا، ورتا شىعىسقا، شىعىس وڭتۇستىك ازياعا، وڭتۇستىك امەريكاعا، وڭتۇستىك افريكاعا بارىپ، ىرىقتىلىقپەن دۇنيە جۇزىمەن قاۋىشتى.

قىرعىزستان، وزبەكستان ەكى ەلمەن ٴۇش جاقتى كەڭەس وتكىزىپ، جۇڭگو _ وزبەكستان جەرگىلىكتى ورىندار سەلبەستىك تالقى مىنبەرى، جۇڭگو _ ازيا _ ەۆروپا كورمەسى سياقتى ٴبىر قىدىرۋ كەلەلى قيمىلداردى ٴساتتى وتكىزدى، الەمدىك ”دوستار شەڭبەرى“ بارعان سايىن كەڭەيدى.

شينجياڭنىڭ ورتا ازياداعى توڭىرەكتەگى ەلدەرمەن اۋىس ـ كۇيىسى، سەلبەستىگى بۇرىن بولىپ كورمەگەن دارەجەدە قويۋلاپ، دۇنيە جۇزىندەگى كوپتەگەن ەلمەن بايلانىسى تاريحي سيپاتتى كوبەيدى، حالىقارالىق سەلبەستىكتىڭ جەمىسى بارعان سايىن مولايا ٴتۇستى. بيىل الدىڭعى 10 ايدا شينجياڭنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت ـ ەكسپورت جالپى قۇنى 362 ميلليارد 790 ميلليون يۋان بولىپ، تاريحتاعى سايكەس مەزگىلدەگى ەڭ جوعارى دەڭگەيدى جاراتىپ، ارتۋ جىلدامدىعى بۇكىل ەل بويىنشا الدىڭعى ورىندى يەلەدى.

سۋ ىستەرىندەگى وزگەرىس _ شينجياڭنىڭ يدەيانى ازات ەتۋدەگى، رەفورما جاساۋداعى، جاڭالىق اشۋداعى ەڭ جاندى امالياتىنىڭ ٴبىرى.

اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم شىت جاڭا كوز ايامەن، جۇيەلى وي جەلىسىمەن سۋ ىستەرىن باسقاردى، سۋدان پايدالاندى، سۋ بايلىعىن باسقارۋ كوميتەتىن جانە ماماندار كوميتەتىن ۇيىمداستىرىپ قۇرىپ، بۇكىل شينجياڭنىڭ سۋ بايلىعىن ٴبىر تۇتاس باسقارىپ، سۋ بايلىعىن باسقارۋدا بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىن ٴبولىپ الاتىن، الاپتاردى، وڭىرلەردى كوپ جاقتان باسقاراتىن سۋ بايلىعىن باسقارۋ جاعدايىن تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، سۋ ۇنەمدەۋ، سۋ ساقتاۋ، سۋ جەتكىزۋ، سۋدى مولايتۋ سىندى ٴتورت ولشەمدى سۋدى تىزگىندەۋ جاعدايىن قايتا قالىپتاستىردى. سۋ مەن وسىناۋ جەردىڭ قاتىناسىندا تاريحي تەرەڭ وزگەرىستەر تۋىلدى.

2021 ـ جىلداعىمەن سالىستىرعاندا، بيىل شينجياڭدا سۋارۋعا 6 ميلليارد 500 ميلليون تەكشەمەتر سۋ ۇستەمەلەنىپ، سۋ قويمالارىندا 7 ميلليارد 210 ميلليون تەكشەمەتر سۋ ارتىق ساقتالدى، ەكولوگيالىق سۋ تولىقتاۋدا 4 ميلليارد 580 ميلليون تەكشەمەتر سۋ ارتىق جىبەرىلدى. سۋدىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋعا جانە ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋعا تىرەكتىك قۋاتى كورنەكتى كۇشەيدى.

سۋ بايلىعىمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ارقاسىندا، 2022 ـ جىلى، 2023 ـ جىلى شينجياڭدا استىقتىڭ ارتقان ٴونىم مولشەرى جەكە ـ جەكە بۇكىل ەلدەگى ارتۋ مولشەرىنىڭ بەستەن بىرىنەن استامىن، ۇشتەن بىرىنەن استامىن يەلەدى، 2024 ـ جىلى استىقتان 2 ميلليارد 820 ميلليون جىڭ ارتىق ٴونىم الىناتىندىعى مەجەلەندى. ٴبىر ميلليارد 400 ميلليوننان استام ادامنىڭ تىرشىلىگىنىڭ ارقاۋى بولعان جۇڭگو ىدىسىنا ٴتىپتى دە كوپ شينجياڭ استىعى سالىندى.

شينجياڭ شاحمات تاقتاسى بولسا، وڭتۇستىك شينجياڭ ”شاحمات كوزى“. ”شاحمات كوزىن“ جانداندىرۋ ٴۇشىن سەرپىندى كۇشەيتۋ قاجەت، ونان دا ماڭىزدىسى، ۇستانىمدا بۇرىلىس جاساپ، داعدىلى قاعيدانى بۇزىپ، ەرەكشە ٴىستى ەرەكشە ىستەپ، بۇكىل شينجياڭنىڭ كۇشىن جۇمىلدىرا وتىرىپ وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، كورنەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ جانە ٴتۇزىلىس ـ مەحانيزمدەگى كەدەرگىلەردى جويۋ كەرەك.

ارناۋلى قارجى ورنالاستىرىپ، ٴار جاقتاعى بايلىق كۇشتەرىنىڭ وڭتۇستىك شينجياڭعا بەيىمدەلۋىن، نەگىزگى ساتىعا بەيىمدەلۋىن ىلگەرىلەتتى؛

وڭتۇستىك شينجياڭداعى ايماق، وبلىستاردىڭ ەنەرگيا بايلىعى سالاسىندا قامال الىپ، سەرپىلىس جاساۋىن جەدەلدەتىپ، قاعىلىق _ گۇما رايون بولىگىندە مۇناي ـ گاز بارلاۋ، اشۋ ىستەرىن ٴتارتىپتى ىلگەرىلەتىپ، حوتان ايماعى مەن قىزىلسۋ وبلىسىندا ستراتەگيالىق كەن بايلىقتارىن اشۋدى جىلدام ٴارى ورنىقتى ىستەپ، تاكلاماكاندى اينالعان وڭىردە فوتوۆولت ارقىلى قۇمدى تىزگىندەۋدە ٴبىر شارا ارقىلى كوپ جاقتان تابىسقا جەتۋدى جۇزەگە اسىردى؛

وڭتۇستىك شينجياڭداعى 5 ايماق، وبلىستا تولىق كۋرس وقىتۋىمەن جاپپاي قامتۋدى جۇزەگە اسىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، كوپ ٴتۇرلى شارانى قاتار قولدانىپ، وڭتۇستىك شينجياڭداعى بۇقارانىڭ كىرىس دەڭگەيىن جوعارىلاتتى؛

...

تارىم وزەنىندە تولقىن تۋلاپ، ٴشول دالا شىت جاڭا بەينەگە ەندى. كەڭ ـ بايتاق وڭتۇستىك شينجياڭ دالاسىندا تاسقىنداعان ومىرشەڭ كۇش كۇن سايىن قاۋلادى.

　　4

جۇرت تىلەگىن ۇيىستىرۋدى نەگىز ەتۋگە تاباندى بولۋ _ جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىنىڭ ماڭىزدى پرينسيبى.

شينجياڭ جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەكەمدەۋدى ٴتۇرلى قىزمەتتەردىڭ نەگىزگى ارقاۋى ەتۋگە تاباندى بولىپ، ٴار ۇلتتىڭ تىلەگىنىڭ توعىسۋىن، رۋحاني جاقتان ٴبىر ـ بىرىنە سۇيەنۋىن، اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسۋىن جەبەدى.

مەيلى ٴۇش ۇرپاق بويى شەكارا كۇزەتىپ كەلە جاتقان بايەكە كەلدىبەكتىڭ ”حالىق قورعاۋشىسى“ مەملەكەت داڭق اتاعىن العانى بولسىن، الدە قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسىنداعى باسقالارعا كومەكتەسۋدى قۋانىش سانايتىن، قارىمجى تىلەمەيتىن ”پارتيا زناگىن كورسەتكەن اعاي“ بولسىن نەمەسە ”ٴبىز جۇڭحۋا ۇلتىمىز“ دەگەندى اۋزىنان تاستامايتىن قاشقارلىق ٴوسپىرىم بالا بولسىن، جۇرەك تۇكپىرىنە تەرەڭ ۇيالاعان ۇلتتار ىنتىماعى سانالىلىعى تيانشان الابىنداعى كەز كەلگەن جەردەن كورۋگە بولاتىن تاماشا كورىنىسكە اينالدى.

مول تاريحي مادەني ەسكەرتكىشتەر جۇڭحۋا وركەنيەتىنىڭ ماڭگى سارقىلماس گەن شيفرىن ارقالاپ وتىر، سونداي ـ اق شينجياڭنىڭ شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋدى ناقتى، جاندى، ٴونىمدى ىلگەرىلەتەتىن داڭعىل جولىن تۇتاستىرىپ وتىر.

قاشقار قالاسى مور بۇتحاناسى، تۇرپان قالاسىنىڭ شيپاڭ نەستوريان ٴدىنى بۇتحاناسى سياقتى ٴبىر توپ ەسكى جۇرتتارعا ارحەولوگيالىق قازۋ جۇمىسىن ورىستەتىپ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى سارايى، باتىس ٴوڭىر باسقاقتىعى مۇراجايى سياقتى ٴبىر توپ مادەنيەت كورمە ورىندارىن قۇرىپ، ناقتى زات، ناقتى كورىنىس، ناقتى ىستەردى اشۋ، ٴتۇسىندىرۋ ارقىلى جۇڭحۋا مادەنيەتى شينجياڭدا ەڭ قانىق ٴتۇپ بوياۋ رەتىندە ايگىلەندى.

ەڭ ماڭىزدىسى، مادەنيەت جۇرت جۇرەگىن نارلەندىردى.

پارتيانىڭ جاسامپاز نازارياسى جاي بۇقارا وتباسىنا جەدەل جەتىپ، جوعارى، ورتا، باستاۋىش مەكتەپتەردىڭ يدەيا ـ ساياسي تاربيەسى ٴار ۇلت جاستارى مەن ورەندەرىنىڭ رۋحاني ٴتۇپ بوياۋى بولدى، سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسى تۇتاس قوعامدا سالتقا اينالىپ، شينجياڭداعى ٴار ۇلت حالقىنىڭ بىرگە ىنتىماقتاسا كۇرەس جۇرگىزىپ، بىرگە گۇلدەنىپ ـ دامۋىنىڭ يدەيالىق نەگىزى اناعۇرلىم بەكەمدەلدى. جۇڭگو شينجياڭ حالىقارالىق ۇلتتار ٴبي فەستيۆالى، جۇڭگو شينجياڭ حالىقتىق كوركەمونەر ماۋسىمى سياقتى ٴبىر قىدىرۋ ادەبيەت ـ كوركەمونەر قيمىلدارى تارتىمدى وتكىزىلدى، ورتالىق تەلەۆيزياسىنىڭ كوكتەم مەرەكەسىنە ارنالعان ساۋىق كەشىندەگى ”شينجياڭنىڭ 8 مينۋتى“ دۇنيە ٴجۇزىن جالت قاراتتى، ”مەنىڭ التايىم“ اتتى تەلەفيلم ينتەرنەتتە قىزۋ قويىلدى. ”شينجياڭ ەرەكشەلىگى“ كەڭ كولەمدە ۇندەستىك تاپتى، سايىپ كەلگەندە، بۇنىڭ بارلىعى جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ قوردالى مايەگىنىڭ پارمەندى دەمەۋى، شينجياڭداعى ٴار ۇلتتىڭ ىنتىماقتى، تاتۋ ـ ٴتاتتى، جاراسىمدى، تاماشا سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ جۇرت جۇرەگىن تەبىرەنتۋى دەۋگە بولادى.

جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەكەمدەۋدە، دامۋ جەتىستىكتەرىنىڭ حالىق تۇرمىسىنا تيىمدىلىك جاساۋىن، جۇرت تىلەگىن ۇيىستىرۋىن ونان ارى ىلگەرىلەتىپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ كىرىسىن ارتتىرۋىن، بايۋىن، تىنىش ٴومىر، شات ـ شادىمان تىرشىلىك كەشىرۋىن مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا جەبەۋ كەرەك.

ەرەكشە، باسىمدىققا يە كاسىپ سالالارى جەتىلدىرىلىپ، زورايتىلىپ، ەڭبەك شوعىرلانعان كاسىپ سالالارىن دامىتۋعا قولداۋ كورسەتىلىپ، جۇمىستانىپ كىرىستى ارتتىرۋ ارناسى كەڭەيتىلدى؛

”حالىق تۇرمىسىنا قاتىستى 10 ناقتى ىسپەن“ ۇشتاستىرىپ، ٴبىر توپ حالىق تۇرمىسى ينجەنەرياسى ىلگەرىلەتىلىپ، بۇقارانىڭ شۇعىل، قيىن، ۋايىمداعان، ٴزارۋ ماسەلەلەرى شەشىلدى؛

وقۋ ـ اعارتۋ جاپپاي يگەرىلىپ، جاستار مەن ورەندەردىڭ ”نەگىز قالاۋ“ ينجەنەرياسى ىلگەرىلەتىلىپ، باتىس بولىك جوسپارى ەرىكتىلەرى سياقتى كۇشتەردەن ويداعىداي پايدالانىلىپ، وڭتۇستىك شينجياڭ وقىتۋشىلار قوسىنى تولىقتاندى؛

2023 ـ جىلى شينجياڭعا كومەكتەسەتىن 19 ولكە، توتە قاراستى قالا شينجياڭعا 17 ميلليارد يۋان قارجى قوستى، ونىڭ %80تەن استامى حالىق تۇرمىسىنا، نەگىزگى ساتىعا بەيىمدەلدى؛

...

كىرىس مولايعان، تۇرمىس بايىعان، كوڭىلدەرى جادىراعان شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋ جەتىستىكتەرىنەن بىرگە يگىلىكتەنۋ بارىسىندا ”بەستى شىنايى مويىنداۋى“ ۇزدىكسىز كۇشەيدى.

تاعى ٴبىر جىل سوڭىنا تايادى، شينجياڭنىڭ تابىسى مول بولدى.

شينجياڭدى زاڭمەن باسقارۋ جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالادى، شينجياڭدى ىنتىماقتاسا ورنىقتىرۋ جۇرت تىلەگىن ۇيىستىردى، شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋ جۇرت رۋحىن بايىتتى، حالىقتى بايىتىپ شينجياڭدى گۇلدەندىرۋ جۇرت تىلەگىنە قول جەتكىزدى، شينجياڭدى باياندى كوركەيتۋ جۇرت تىلەگىنە ۇيلەستى. كەلگەن جولىمىزعا قايىرىلا قاراساق، ٴبىز جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى باسقارۋ جالپى جوباسىنىڭ قازىرگى شينجياڭنىڭ سان مىڭ بەينەسىن ٴتۇسىندىرىپ قانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، شينجياڭنىڭ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ ايبىندى امالياتى بارىسىندا ورنىقتى قاداممەن الىسقا جەتۋىنە جەتەكشىلىك ەتەتىندىگىنە كامىل سەنەمىز.