تىلشىلەرىمىز كاميلا، يۇڭ شۇيفىڭ، ەرىكتى تىلشىلەر ليۋ شياۋشيڭ، ۋ يانان
”شينجياڭ جاقسى جەر، ىلە جاقسى جەردىڭ ىشىندەگى جاقسى جەر“. ىلەنىڭ تاماشا ەكولوگياسىن قورعاۋ ٴۇشىن ٴبىر جىلدان بەرى ىلە وبلىسىنداعى ٴار دارەجەلى پارتكومدار، ۇكىمەتتەر جانە تاراۋلار شي جينپيڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت يدەياسىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، «اۆتونوميالى وبلىستىڭ 2024 - جىلعى ەكولوگيالىق ورتا قىزمەتىنىڭ ماڭىزدى تۇيىندەرىن» تىعىز ارقاۋ ەتىپ، ىلە وبلىسىنىڭ لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى جونگە سالۋدان قامال الۋ شايقاسىندا كورنەكتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزۋىن ىلگەرىلەتىپ، اشىق اسپان، تۇنىق سۋ، تازا توپىراقتى قورعاپ، كورىكتى ىلە قۇرۋعا كۇش سالدى.
2024 - جىلى قۇلجا قالاسىنىڭ اشىق كۇن سانى 350 كۇن، اشىق كۇن سالىستىرماسى %95.6 بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن 34 كۇن ارتتى؛ PM2.5 تىڭ ورتاشا قويۋلىعى 27.8 ميكروگرام تەكشەمەترگە بولىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن %27.2 تومەندەدى؛ اۋىر لاستانعان اۋا رايى تۋىلمادى... ٴتىلشىنىڭ ىلە وبلىستىق ەكولوگيالىق ورتا مەكەمەسىنەن ۇعىسۋىنشا، وسى ٴبىر قىدىرۋ ساندى مالىمەتتەر ىلە وبلىسىنىڭ ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ قىزمەتىن كۇش سالا ىلگەرىلەتۋ بەكىمىن پارمەندى دالەلدەدى.
قۇلجا قالاسى ىلە وزەنى جولى ٴمالى باسقارماسى قۇمدان ٴمالى الەۋمەتتىك اۋماعى قالانىڭ ورتالىق وڭىرىنە ورنالاسقان، بۇرىن بۇل اراداعى تۇرعىندار قىستا كومىر جاعاتىندىقتان، اتموسفەرانى لاستاپ، اۋا ساپاسىنا ىقپال جاسايتىن. تازا جىلۋ ەنەرگياسىمەن قامداۋ ينجەنەرياسى اتقارىلعاننان كەيىن بۇل اراداعى تۇرعىنداردىڭ %80 ى تازا جىلۋ ەنەرگياسىنان پايدالاناتىن بولدى. تۇرعىن سايىپجامال ابدۇكەرىم تىلشىگە بىلاي دەدى: بۇرىن كومىر جاعاتىن كەزىمىزدە قاراجات شىعىنى كوپ بولىپ قالماستان، ۋاقىت، كۇش سارىپ بولىپ، ٴۇي تەمپەراتۋراسى دا تۇراقتى بولمايتىن. بىلتىر 10 - ايدا اۋا ەنەرگياسىمەن جىلىنۋ جابدىعىن ورناتقاننان كەيىن ٴۇيدىڭ تەمپەراتۋراسى باستان - اياق تۇراقتى بولدى.
”بۇرىن ٴبىر قىستا كومىر جاعۋعا 4 مىڭ يۋان اينالاسىندا قاراجات جۇمسايتىنبىز، اۋا ەنەرگياسىمەن جىلىنۋ جابدىعى ورناتىلعاننان كەيىن قاراجاتتىڭ جارتىسى ۇنەمدەلدى، وسىنداي تازا ٴارى حاۋىپسىز جىلۋ جابدىعىن ىستەتكەنىمىزگە وتە كوڭىلدىمىز“ - دەدى سايىپجامال.
اشىق اسپاندى قورعاۋ شايقاسىندا جەڭىسكە جەتۋ ٴۇشىن قۇلجا قالاسى تازا جىلۋ ەنەرگياسىنان پايدالانۋعا كۇش سالا قولداۋ كورسەتىپ، اۋا ەنەرگياسى جابدىعىن ورناتۋعا 12 مىڭ يۋان قوسىمشا قاراجات، كومىردىڭ ورنىنا گاز ىستەتۋگە 10 مىڭ يۋان قوسىمشا قاراجات بەرىپ، تۇرعىنداردىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتتى. قازىر 30 مىڭنان استام وتباسى تازا جىلۋ ەنەرگياسىنىڭ يگىلىگىن كورىپ قالماستان، قۇلجا قالاسىنىڭ اۋا ساپاسى كورنەكتى جاقسارىپ، وتكەن جىلى 2015 - جىلدان بەرگى تاريحتاعى ەڭ جاقسى ورە جارىققا شىقتى.
”قۇلجا قالاسى ۇكىمەت جەتەكشىلىك ەتۋ، قاراستى جەر جاۋاپتى بولۋ، تاراۋلار بىرلەسىپ قيمىلداۋ، جالپى تۇلعالىق ىلگەرىلەتۋ پرينسيبى ارقىلى تازا ەنەرگياعا قاراي ويىسۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتتى. ورتانى قورعاۋ تۇرعىسىنان ايتقاندا، تازا جىلۋ ەنەرگياسىنان پايدالانۋ حاۋىپسىز بولىپ، اتموسفەرانى لاستايتىن زاتتاردىڭ شىعارىلۋىن كورنەكتى ازايتىپ، اتموسفەرانىڭ لاستانۋىن تۋ باستان جونگە سالۋعا دەم بەردى. سونىمەن بىرگە، وزگەرتۋ ارقىلى تۇرعىندار شىنايى يگىلىككە كەنەلىپ، تۇرعىنداردىڭ تابىس سەزىمى مەن باقىت سەزىمى جوعارىلادى“ - دەدى قۇلجا قالالىق قالا باسقارۋ مەكەمەسى الەۋمەتتىك ىستەر ٴبولىمىنىڭ ورىنباسار باستىعى زۇلىپحار ابدۇۋالي.
بىلتىردان بەرى ىلە وبلىسى كومىر جاعۋدى جونگە سالۋدى بەلسەنە ىلگەرىلەتىپ، 38 مىڭ 697 وتباسىن تازا جىلۋ ەنەرگياسىمەن قامداپ، مىندەتتى ورىنداۋ مولشەرىن %107.4 كە جەتكىزدى؛ اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىندەگى كومىر جاعاتىن 123 قۇرىلعىنى تازا ەنەرگيادان پايدالانۋعا وزگەرتتى؛ ساعاتىنا 35 توننادان تومەن كومىر جاعاتىن 132 پار قازاندى قاتاردان قالدىرىپ، اتموسفەرانىڭ لاستانۋىنان ساقتانۋ جانە ونى جونگە سالۋ قىزمەتىندە كورنەكتى ناتيجەگە قول جەتكىزدى. وبلىسقا توتە قاراستى ورىندار وزەن الابىنىڭ سۋ ەكولوگياسىن باسقارۋدى جانە اۋىز سۋ قاينارىن قورعاۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، ايماق دارەجەلى ٴبىر سۋ قاينارى مەن اۋدان دارەجەلى 16 سۋ قاينارىنىڭ ورتا جاعدايىن باعالاۋدى ورىندادى، وزەنگە قۇيىلاتىن لاس زاتتاردى تەكسەرىپ جونگە سالۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، قارا، ساسىق سۋلاردى تەكسەرۋدى ۇزدىكسىز ورىستەتتى. وبلىسقا توتە قاراستى ورىندارداعى باقىلانىپ - تەكسەرىلەتىن 7 ٴتۇيىندى وزەننىڭ، باقىلانىپ - تەكسەرىلەتىن 2 كول قويماسىنىڭ جانە اۋدان دارەجەلىدەن جوعارى 17 شوعىرلى سۋ قاينارىنىڭ سۋ ساپاسى Ⅲ تۇرگە جەتۋ نەمەسە ودان جاقسى بولۋ سالىستىرماسى %100 كە جەتىپ، قارا، ساسىق سۋ بولماي، سۋ ورتاسىنىڭ ساپاسى ۇزدىكسىز ورنىقتى بولدى.
تاياۋدا شاپشال سىبە اۆتونوميالى اۋدانى ىلە وزەنى مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسىندا ورمان قورعاۋشى كادىرجان كۇندەلىكتى شارلاۋ بارىسىندا قاراقۇيرىقتىڭ سانىنىڭ كوبەيگەنىن بايقاپ، قاتتى قۋانادى. ول بىلاي دەدى: بىلتىردان باستاپ توپ - توپ قاراقۇيرىقتار سازدىقتا پايدا بولا باستادى.
سازدىق — ”جەر شارىنىڭ بۇيرەگى“ دەپ اتالادى، ول ورمان، تەڭىز - مۇحيتپەن بىرگە بۇكىل جەر شارىنداعى ٴۇش ۇلكەن ەكولوگيالىق جۇيەنى قۇراپ، ماڭىزدى ەكولوگيالىق قىزمەت وتەۋ يقۋاتىنا يە بولعان. سوڭعى جىلداردان بەرى شاپشال اۋدانى سازدىقتى قورعاۋدى، باسقارۋدى كۇشەيتۋدى ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋدىڭ، جاسىل دامۋدى جەبەۋدىڭ ماڭىزدى شاراسى ەتىپ، ”ەگىستىكتى قايتادان سازدىققا اينالدىرۋ، تۇياق كەستى بولعان جايىلىمدى قايتادان سازدىققا اينالدىرۋ، تارتىلعان كولشىكتى قايتادان سازدىققا اينالدىرۋ“ سياقتى شارالار ارقىلى سازدىقتىڭ ەكولوگيالىق يقۋاتىن بىرتىندەپ قالپىنا كەلتىردى. قازىر سازدىق جاسىل جەلەك جامىلىپ، حايۋاناتتار مەن وسىمدىكتەردىڭ مەكەنىنە اينالدى.
شاپشال اۋداندىق ورمان جانە جايىلىم مەكەمەسى جابايى حايۋاناتتار مەن وسىمدىكتەردى قورعاۋ، باسقارۋ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى حى يۇڭچىڭ تانىستىرىپ بىلاي دەدى: قورشاۋ، توسپانى قورعاۋ، سۋ جۇيەسىن ىركىلىسسىزدەندىرۋ، سۋ باستاۋ، سۋ تولىقتاۋ سياقتى ينجەنەريا نىساندارى ارقىلى تابيعي قالپىنا كەلتىرۋ مەن جاساندى جولمەن قالپىنا كەلتىرۋدى ۇشتاستىرعاندىقتان، سازدىقتىڭ ەكولوگيالىق ورتاسى ايتارلىقتاي جاقساردى، قازىر سازدىقتا 189 ٴتۇرلى جيدە، جىڭعىل سياقتى وسىمدىكتەر، قۇندىز، سۇرى تىرنا سياقتى 147 ٴتۇرلى جابايى حايۋانات بار. سازدىقتىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىنىڭ بىرتىندەپ جاقسارۋىنا بايلانىستى مۇندا قىستايتىن جىل قۇستارىنىڭ سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى، بيىل سۇرى تىرنا، كوك مويىن ۇيرەك سياقتى قۇستاردىڭ سانى الدىڭعى بىرنەشە جىلداعىدان 3 ەسەگە جۋىق ارتتى.
2024 ـ جىلى سازدىق باقشاسىن باسقارۋ پۋنكتى زاڭ اتقارۋ ۇلكەن اترەتىن قۇرىپ، ازىق ـ تۇلىك، ٴدارى ـ دارمەك، قورشاعان ورتا سياقتى تاراۋلارمەن بىرلەسىپ ۇدايىلانعان زاڭ اتقارۋ قىزمەتىن ورىستەتىپ، بالىق اۋلاۋ، شەكتەن تىس مال باعۋ سياقتى ارەكەتتەردى قاتاڭ شەكتەپ، جابايى قۇستاردى زاڭسىز اۋلاۋ جانە تۇقىمى قۇرۋعا تاياعان جابايى حايۋاناتتاردان جاسالعان ونىمدەردى زاڭسىز ساتىپ الۋ، ساتۋ سياقتى زاڭعا قايشى ارەكەتتەرگە قاتاڭ سوققى بەردى؛ ماڭايىنداعى ىستەر جونىندە دەلو ارقىلى ۇگىت ـ تاربيە جۇرگىزىپ، سازدىق ەكولوگياسىن قورعاۋ ۇگىتىنىڭ سەرپىنىن ارتتىرىپ، ”ٴسوزسىز، باراتىن جەردەن“ ”ەكولوگيا ساباقحاناسىنا“ قاراي بۇرىلىس جاساۋدى ىلگەرىلەتىپ، اناعۇرلىم كوپ ادامدى سازدىقتىڭ قورعاۋشىسىنا اينالدىردى.
ىلە وبلىستىق ەكولوگيالىق ورتا مەكەمەسى جاراتىلىستىق ەكولوگيا جانە اۋىل - قىستاق باسقارماسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ۋاڭ حاۋ بىلاي دەدى: قازىرگە دەيىن وبلىسقا توتە قاراستى ورىندار بويىنشا 4 اۋدان مەملەكەتتىك ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىنان ۇلگى كورسەتەتىن اۋدان بولىپ قۇرىلدى، مەملەكەتتىڭ ”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق“ امالياتتىق جاڭالىق اشۋ بازاسىنان ەكەۋىن قۇرىپ، سانى جاعىنان بۇكىل شينجياڭ بويىنشا الدىڭعى ورىندى يەلەدى، قورعاس اۋماعىنداعى ”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق“ امالياتتىق جاڭالىق اشۋ بازاسى اۆتونوميالى رايون جاعىنان تاڭدالىپ ەكولوگيالىق ورتا مينيسترلىگىنە ۇسىنىلدى.
ىلە وبلىسى ەكولوگيالىق وركەنيەتتى ورىن قۇرۋدى بەلسەنە ىلگەرىلەتىپ، ەكولوگيالىق ورتا قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز كۇشەيتتى. 2023 ـ جىلى، 2024 ـ جىلى ورتالىقتىڭ ەكولوگيالىق ورتا ارناۋلى قارجىسىنان قولداۋ كورسەتىلەتىن 12 نىسانعا قول جەتكىزىپ، 286 ميلليون 800 مىڭ يۋان قارجىلاي قولداۋ كورسەتىپ، ەكولوگيالىق ورتانى باسقارۋ كەلەلى ينجەنەريا نىساندارىنىڭ اتقارىلۋىن ىلگەرىلەتتى. تاماشا ەكولوگيالىق ورتا وبلىسقا توتە قاراستى ورىنداردىڭ مادەنيەت، ساياحات كاسىبىنىڭ باياندى، جەدەل دامۋىنا تۇرتكى بولدى، 2024 - جىلدىڭ وزىندە ىلە وبلىسى 84 ميلليون 450 مىڭ ساياحاتشى قابىلداپ، %14.6 ارتتى، مادەنيەت، ساياحات كاسىبى ىلەنىڭ تىرەكتى كاسىبىنە جانە حالىقتى اۋقاتتاندىرۋ كاسىبىنە اينالدى.
”2025 ـ جىل − ’14 ـ بەسجىلدىق‘ جوبا اياقتالاتىن جىل، ەكولوگيالىق وركەنيەت ٴتۇزىلىسى رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ مىندەتىن جاپپاي تياناقتاندىرۋداعى، كورىكتى ىلە قۇرىلىسىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋدەگى شەشۋشى ٴبىر جىل. ٴبىز وبلىسقا توتە قاراستى ورىنداردىڭ اتموسفەرا ورتاسىن وڭاۋ سىندى حالىق تۇرمىسىنا قاتىستى ناقتى ٴىستى قاداعالاپ، اتموسفەرا ورتاسى ساپاسىنىڭ ۇزدىكسىز جاقسارۋىن ونان ارى ىلگەرىلەتىپ، وزەن اعارلارىن جان ـ جاقتى جونگە سالۋدان قامال الۋ شايقاسىن كۇش سالا ويداعىداي جۇرگىزىپ، توپىراقتىڭ لاستانۋىنان ٴتۇپ قاينارىنان ساقتانۋدى كۇشەيتىپ، اسپانى اشىق، جەرى جاسىل، سۋى تۇنىق جاسىل بايلىق ارقىلى بۇقاراعا باقىت جاراتۋعا تاباندى بولامىز. سونىمەن بىرگە، ەكولوگيالىق ورتاعا قاتىستى زاڭ اتقارۋدى، باقىلاۋ - باسقارۋدى ارناعا ٴتۇسىرىپ جانە جاقسارتىپ، يكەمدى زاڭ اتقارۋدا جاسىل دامۋدى قورعاۋدا تاباندى بولىپ، ەكولوگيالىق ورتانى باقىلاۋ - باسقارۋ، زاڭ اتقارۋ تەبىنىن ارتتىرۋمەن بىرگە، اناعۇرلىم جىلۋلىققا يە بولۋدى ىلگەرىلەتەمىز“ - دەدى ۋاڭ حاۋ.