”ۋاكىلدەرمەن ۋادە“ ناق مايداندا تىكە جاۋاپ قايتارۋ جونىندە

بۇقارانىڭ جىلىنۋىنا جانە قورشاعان ورتانى جاقسارتۋعا ساياتىن ”كومىردىڭ ورنىنا ەلەكتر پايدالانۋ“ ينجەنەرياسىن قالاي وزگەرتۋ كەرەك؟

تىلشىلەرىمىز لي جيان، ليۋ چۇنشيڭ حابارلايدى. 1 - ايدىڭ 13 - كۇنى ىلە وبلىستىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى تۇڭعىش رەت حالىق قۇرىلتايى كەزىندە ”ۋاكىلدەرمەن ۋادە“ فورماسىمەن ىلە وبلىستىق دامۋ جانە رەفورما كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك ەلەكتر تورابى ىلە يحى ەلەكترمەن قامداۋ شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىلارىن ۋاكىلدەر نازار اۋدارعان ”كومىردىڭ ورنىنا ەلەكتر پايدالانۋ“ ينجەنەرياسىنداعى كورنەكتى ماسەلەلەرگە ناق مايداندا جاۋاپ قايتارۋعا ۇسىنىس ەتتى. 

بىتىراڭقى كومىر جاعۋ − اتموسفەرانىڭ لاستانۋىنداعى ماڭىزدى سەبەپتەردىڭ ٴبىرى، كومىردەن شىققان لاستاۋشى زاتتار ادام دەنساۋلىعىنا حاۋىپ توندىرۋمەن بىرگە، كومىرتەگى شالا توتىعىنان ۋلانۋ سياقتى حاۋىپسىزدىك شىرعالاڭدارىن وڭاي تۋدىرادى، ونىڭ ۇستىنە قارا تۇماننىڭ اۋا ساپاسىنا ىقپالىن ارتتىرا تۇسەدى. سوڭعى جىلداردان بەرى، بىتىراڭقى كومىر جاعۋ مەن لاس زاتتاردىڭ شىعارىلۋىن ٴونىمدى ازايتىپ، اتموسفەرانىڭ لاستانۋىنان ساقتانۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتۋ ٴۇشىن، وبلىستىق پارتكوم، ۇكىمەت ٴۇرتىس بىرنەشە جىلدان بەرى قورشاعان ورتانىڭ اۋا ساپاسىن وڭاۋعا حالىق تۇرمىسىنداعى ماڭىزدى ناقتى ٴىس رەتىندە قاراپ، تازا ەنەرگيا ارقىلى جىلۋمەن قامداۋ جانە ”كومىردىڭ ورنىنا ەلەكتر پايدالانۋ“ سياقتى ينجەنەريالاردى بەلسەنە ىلگەرىلەتتى.     ىلە وبلىستىق ۇكىمەتتىڭ قىزمەتىنەن بايانداماسىنان ٴتىلشى ۇزاق جىلدىق وڭاۋ بارىسىندا ٴبىرشاما زور ونىمدىلىككە قول جەتكىزىلگەندىگىن كوردى. 2024 ـ جىلى قۇلجا قالاسىنىڭ اۋا ساپاسىنىڭ جاقسارۋى شامامەن %95.6 كە، شاۋەشەك جانە التاي قالالارىنىڭ اۋا ساپاسىنىڭ جاقسارۋى شامامەن %98.9 كە جەتكەن. ىلە وبلىستىق ۇكىمەتتىڭ 2025 - جىىلعى قىزمەت بايانداماسىنداعى قىزمەت ورنالاستىرۋىندا تازا ەنەرگيا ارقىلى جىلۋمەن قامداۋدى جاڭالاۋ مەن بىتىراڭقى كومىر جاعۋدى جونگە سالۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، قۇلجا، كۇيتۇن قالالارىنىڭ اۋا ساپاسىنىڭ جاقسارعان كۇن سانىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتۋعا كەپىلدىك ەتۋ ٴالى دە ماڭىزدى قىزمەت بولاتىندىعى ايتىلدى. 

اشىق اسپان، تۇنىق سۋ − ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تاماشا تۇرمىسقا دەگەن ٴۇمىتى، الايدا تازا ەنەرگيالى جىلۋمەن قامداۋ جانە ”كومىردىڭ ورنىنا ەلەكتر پايدالانۋ“ ينجەنەرياسىن ىلگەرىلەتۋ بارىسىندا كوپتەگەن ماسەلەلەرگە ٴدوپ كەلىپ وتىرمىز.

وبلىستىق حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى، قورعاس اۋداندىق قاتىناس - تاسىمال مەكەمەسىنىڭ باستىعى جين فۋگۇي كەزەكتە سايكەستى ەلەكتر تورابىن جاڭالاۋ ينجەنەرياسى ”كومىردىڭ ورنىنا ەلەكتر پايدالانۋدان“ كەيىنگى ەلەكتر مولشەرىنىڭ ارتۋىنان تۋىنداعان اۋىرتپالىقتى تولىق كوتەرە الماي، اناعۇرلىم كوپ ەلەكترمەن جىلىناتىن تۇتىنۋشىلاردىڭ قاجەتىن قاناعاتتاندىرا الماعاندىعىنا نازار اۋداردى. بۇل ماسەلەنى قالاي شەشۋ كەرەك؟

ىلە وبلىستىق دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى، مەڭگەرۋشىسى چىن ۋيچياڭ بىلاي دەدى: قازىر ىلە وبلىسىنا توتە قاراستى ورىندار 750 كيلوۆولتتىق ەلەكتر تورابىن تىرەك، 220 كيلوۆولتتىق ەلەكتر تورابىن سۇيەنىش ەتىپ، 110 كيلوۆولتتىق جانە ودان تومەنگى ەلەكتر توراپتارىن سايكەستى دامىتۋدىڭ بەرىك زەردەلى ەلەكتر تورابىن بىرتىندەپ قۇردى.

مەملەكەتتىك ەلەكتر تورابى ىلە يحى ەلەكترمەن قامداۋ شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى پارتكومىنىڭ مۇشەسى، ورىنباسار باس ديرەكتورى جاڭ چاۋدىڭ تانىستىرۋىنشا، 2025 ـ جىلى مەملەكەتتىك ەلەكتر تورابى ىلە يحى ەلەكترمەن قامداۋ سەرىكتەستىگى 720 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، قۇلجا قالاسىنىڭ نوعايتى، قورعاس اۋدانىنىڭ لۋساۋگوۋ، تەكەس اۋدانىنىڭ جاڭا قالا رايونىنداعى 110 كيلوۆولتتىق 3 كەرنەۋ وزگەرتۋ پۋنكتى قۇرىلىسىن تارتىپپەن ىلگەرىلەتىپ، ىلە اڭعارىنىڭ اۋىل ـ قىستاقتارىندا ەلەكتر تورابىن بەكەمدەۋ ينجەنەرياسىن جەدەل اتقارىپ، اۋىل - قالاشىقتاردىڭ ەلەكتر ۇلەستىرۋ تورابىنىڭ كوتەرىمدىلىگى جەتەرسىز بولۋ، ەلەكترمەن جىلىتۋدى ەنگىزۋدەگى شەكتەمەلەردى ٴونىمدى شەشۋدى جوسپارلاعان. سونىمەن بىرگە، نىلقى اۋدانىنداعى اۋىلدار ارا 35 كيلوۆولتتىق ەلەكتر جەلىسى، 5 اۋىلدىڭ 10 كيلوۆولتتىق جەلىسى، قاينۇق جەلىسى سياقتى 28 ەسكىرگەن نەگىزگى جەلىلەر مەن تارماق جەلىلەردى جاڭالاۋ ينجەنەرياسىن جەدەل ىلگەرىلەتىپ، اينالىم جىل شەگى تىم ۇزاق، اينالىم جاعدايى ٴبىرشاما ناشار، كوتەرىمدىلىگى اۋىر نەگىزگى جەلىلەردى، ماڭىزدى تارماق جەلىلەردى جاپپاي وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتىپ، ەلەكتر جەتكىزۋ تورابىنىڭ حاۋىپسىز، سەنىمدى ەلەكترمەن قامداۋ قۋاتىن جوعارىلاتادى ەكەن.

بۇدان سىرت، كەزەكتە وبلىسقا توتە قاراستى ورىندارداعى وتباسىلارعا ورتاشا ەلەكتر ۇلەستىرۋ سيىمدىلىعى تومەن بولۋ ماسەلەسىنە قاراتا، وبلىستىق دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى مەملەكەتتىك ەلەكتر تورابى سەرىكتەستىگىمەن بىرلەسىپ ٴبىر - بىرلەپ اداقتاۋ جۇرگىزگەن العاشقى مەجەدە وبلىسقا توتە قاراستى ورىندارداعى 10 كيلوۆولتتان 35 كيلوۆولتقا دەيىنگى ەلەكتر تورابى نىسانىنا تاعى دا 8 ميلليارد يۋان قارجى قوسقاندا عانا، كۇن سايىن ارتقان ەلەكتردەن پايدالانۋ قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋعا بولادى ەكەن. بۇل جونىندە ىلە  وبلىسى كوپ ٴتۇرلى ارنالار ارقىلى وبلىسقا توتە قاراستى ورىنداردىڭ ەلەكتر ۇلەستىرۋ تورابى تولىقتاما قارجىسىنا قول جەتكىزىپ، مۇنى 3 تە 5 جىلعا ٴبولىپ اتقارىپ، ەلەكتر ۇلەستىرۋ تورابىنىڭ ٴالسىز بولۋ ماسەلەسىن بىرتىندەپ شەشپەكشى.

حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىنىڭ نازارىن اۋدارعان تاعى ٴبىر ماسەلە، ”كومىردىڭ ورنىنا ەلەكتر پايدالانۋعا“ قوسىلاتىن قارجى مەن اينالىم وزىندىك قۇنىنىڭ ٴبىرشاما جوعارى بولۋى. وبلىستىق حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى، قۇلجا اۋدانى ۇيعۇر ٴۇشۇن قالاشىعى پارتكومىنىڭ مۇشەسى، حالىق قۇرىلتايىنىڭ ٴتوراعاسى زۇڭ شيۋلان مىنانى العا قويدى: 80 - 100 شارشى مەترلىك تۇرعىن ۇيگە ۇنەمى قولدانىلانىلىپ جۇرگەن ەلەكترمەن جىلىتۋ جابدىقتارىن مىسالعا الساق، جابدىق ساتىپ الۋ، ورناتۋ سياقتىلارعا جالپى جۇمسالاتىن قارجى 8 مىڭ يۋاننان 30 مىڭ يۋانعا دەيىن بولادى. بۇل ەكونوميكالىق شارت - جاعدايى سالىستىرمالى ناشارلاۋ شارۋالار جونىنەن ايتقاندا، ەداۋىر مول قاراجات، ٴبىر جولدا بەرۋى قيىن. وبلىستىق حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى، شاپشال سىبە اۆتونوميالى اۋداندىق كاسىپتىك - تەحنيكالىق مەكتەپتىڭ باستىعى اباي مۇقامەتجان ۇلى مىناعان نازار اۋداردى: ەلەكترمەن جىلىتۋ جابدىعىنىڭ اۋا قاينارىندىق جىلۋ ناسوسى كورنەكتى ەنەرگيا ۇنەمدەۋ ونىمدىلىگىنە يە بولعانىمەن، ساتىپ الۋعا جۇمسالاتىن قاراجات قوماقتى بولعاندىقتان، قازىنالىق قوسىمشا قاراجات بولماسا، ەكونوميكالىق نەگىزى ٴبىرشاما ٴالسىز اۋىل - قىستاق رايوندارىندا جالپىلاستىرۋ، پايدالانۋ قيىنعا سوعادى. جين فۋگۇي دە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ٴداستۇرلى جىلىنۋ تاسىلىمەن سالىستىرعاندا، ەلەكترمەن جىلىتۋدىڭ وزىندىك قۇنى زور مولشەردە جوعارىلادى دا، بۇقارا مۇنى بۇرىنعىداي ارزان ٴارى قولجەتىمدى ەمەستەي سەزىنىپ، ”كومىردىڭ ورنىنا ەلەكتر پايدالانعاننان“ كەيىن ونى ىستەتۋگە قيمايتىن، مۇمكىندىگىنشە از ىستەتىن بولىپ، كوپشىلىكتىڭ ”كومىردىڭ ورنىنا ەلەكتر پايدالانۋ“ جونىندەگى كۇدىگىن كۇشەيتتى.

وسى ماسەلەگە قاراتا، چىن ۋيچياڭ بىلاي دەدى: 2022 ـ جىلى 4 ـ ايدا قۇلجا قالاسى ساۋداگەر شاقىرىپ، قارجى ەنگىزۋ ارقىلى اۋا ەنەرگياسى ارقىلى جىلۋمەن قامداۋ جابدىعىن ارناۋلى وندىرەتىن شينجياڭ موريس ەنەرگيا تەحنيكاسى شەكتى سەرىكتەستىگىن ەنگىزدى. قازىر سالىنىپ بولدى، مەجەمەن بيىل 5 - ايدا وندىرىسكە قوسىلادى، سول كەزدە ەلەكترمەن جىلىتۋ جابدىقتارىنىڭ باعاسى اناعۇرلىم تومەندەيتىن بولادى. 

سونىمەن بىرگە، قاتىستى ورىندار ۇلەستىرۋ ۇلگىسىندەگى جىلۋمەن قامداۋدىڭ مۇمكىندىگىن دالەلدەۋدەن وتكىزۋدە، ياعني 100 وتباسىن بىرلىك ەتىپ، ٴبىر ەنەرگيا پۋنكتىن قۇرۋ، ەگەر ىسكە اسسا، ٴاربىر ەلەكترمەن جىلىتۋ جابدىقتارىن ورناتۋ قاراجاتى % 40 اينالاسىندا تومەندەيتىن بولادى.

وبلىستىق دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى وبلىسقا توتە قاراستى قاتىستى تاراۋلارمەن، اۋدان، قالالارمەن بىرگە ٴتۇرلى جولدارمەن قارجى توپتاپ، شارۋالارعا قوسىمشا قاراجات بەرۋ تەبىنىن ارتتىرۋدا. قازىر قۇلجا قالاسى ”كومىردىڭ ورنىنا ەلەكتر پايدالاناتىن“ اۋا ەنەرگياسىن پايدالانۋشىلارعا 12 مىڭ يۋان قوسىمشا قاراجات بەرىپ، تۇرعىنداردىڭ اۋىرتپالىعىن بارىنشا جەڭىلدەتتى. 2025 - جىلى وبلىستىق ەكولوگيالىق ورتا مەكەمەسى ەكولوگيالىق ورتا مينيسترلىگىنىڭ ارناۋلى قارجىسىنا قول جەتكىزىپ، بىتىراڭقى كومىر جاعۋدى جونگە سالۋ تەبىنىن ارتتىرۋدى جوسپارلادى. بۇل ارناۋلى قاراجات تىكەلەي تۇرعىنداردىڭ ەلەكترمەن جىلىتۋ جابدىقتارىن ساتىپ الۋىنا جۇمسالادى.

بۇدان سىرت، قارجى قوسۋدى جەبەۋ، جۇمىستانۋدى ورنىقتىرۋ، تۇرعىنداردىڭ كىرىسىن ارتتىرۋ جوعارىداعى ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ تاعى ٴبىر ماڭىزدى جولى.  

2024 - جىلى وبلىسقا توتە قاراستى ورىنداردىڭ تۇراقتى مۇلىككە قوسقان قارجىسى 81 ميلليارد 700 ميلليون يۋانعا جەتىپ، ورتالىقتىڭ مەجە ەسەبىندەگى قارجىسى، ەرەكشە ۇزاق مەرزىمدىك مەملەكەت ەرەكشە زايوم قارجىسى جانە جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ ارناۋلى قارىز قارجىسىندا قول جەتكىزگەن سوماسى بۇكىل رايون بويىنشا الدىڭعى قاتارعا ٴوتىپ، قارجى قوسۋدى جەبەۋ، جۇمىستانۋدى قامتاماسىزداندىرۋ، حالىقتىڭ قۇت - ىرىسىن ارتتىرۋدا ماڭىزدى رول اتقاردى.

”كەيىنگى باسقىشتا، ٴبىز ەلەكترمەن جىلىتۋ جابدىعى كاسىپورىندارىن ۇزدىكسىز ەنگىزىپ، ۇتىمدى باسەكە جاعدايىن قالىپتاستىرىپ، ەلەكترمەن جىلىتۋ جابدىعىنىڭ باعاسىن اناعۇرلىم تومەندەتەمىز. سونىمەن بىرگە، وبلىستىق ەكولوگيالىق ورتا مەكەمەسى ورتانى قورعاۋ تاراۋلارىنىڭ ارناۋلى قارجىسىنا قول جەتكىزىپ، كومىردىڭ ورنىنا ەلەكتر پايدالاناتىن تۇتىنۋشىلارعا قوسىمشا قاراجات بەرەدى. مۇنان سىرت، ٴتۇرلى ۇكىمەت قارجىلارىنا ۇزدىكسىز قول جەتكىزىپ، قارجى قوسۋدى جەبەپ، جۇمىستانۋدى ورنىقتىرىپ، تۇرعىنداردىڭ كىرىسىن ارتتىرامىز“ دەدى چىن ۋيچياڭ.

تازا جىلۋمەن قامداۋ جانە ”كومىردىڭ ورنىنا ەلەكتر پايدالانۋ“ ينجەنەرياسى بۇقارانىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىنا تىكە قاتىستى. بۇقارانىڭ اناعۇرلىم جوعارى ساپالى تاماشا تۇرمىسقا تالپىنىسىن قاناعاتتاندىرۋ قازىرگى ۇكىمەت قىزمەتىنىڭ ٴتۇيىنى. حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرى نازار اۋدارعان ماسەلەلەرگە دەر كەزىندە جاۋاپ قايتارۋ − بۇقارانىڭ ۇنىنە جاۋاپ قايتارۋ، سونداي - اق وسى رەتكى ”ۋاكىلدەرمەن ۋادە“ ناق مايداندا جاۋاپ بەرۋ قيمىلىنىڭ نەگىزگى ماقساتى.

كوك اسپان، اقشا بۇلت قالىڭ بۇقارانىڭ تاماشا تۇرمىسىن قۇرايتىن فاكتورلاردىڭ ٴبىرى. ٴبىراق كوك اسپان، اقشا بۇلتقا ۇمتىلىس جاساۋمەن بىرگە، ٴاربىر بۇقارانىڭ زاتتىق تۇرمىس ورەسىنە، ٴسوز جوق، كەپىلدىك ەتۋ كەرەك. بولاشاق پەن قازىرگى سىندى وسى تارازىنىڭ قاي - قايسىسىنا دا تەڭ ٴمان بەرۋ كەرەك. 

سايكەسە سەلبەسىپ، كوپ ٴتۇرلى جاقتان بىردەي كۇش جۇمساۋ كەرەك. ىلە وبلىستىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ مۇشەسى، باس حاتشىنىڭ كانديداتى پان جۇنچيڭ قيمىل الاڭىندا ايتقانداي، كومىر بايلىعى توتەنشە مول ىلەدە ٴار جاق بىردەي قۇلشىنىس جاساسا بارلىق وتباسى تازا ەنەرگيامەن جىلىناتىن كۇندەر الىس ەمەس.