ۋاڭ جىحۋا، لي جيان، شاۋكەت (ٴوز تىلشىلەرىمىز)

جامانتى كوپىرىندە تۇرىپ سولتۇستىكتەن كەلىپ قوسىلاتىن قاس وزەنىنىڭ ىلە وزەنىمەن توعىسقان شەكاراسىن انىق كورۋگە بولادى: بىرەۋى، تاۋ بۇلاقتارىنىڭ قوسىلۋىنان كەلەتىندىكتەن تۇپ - تۇنىق بولسا، ال ەندى ٴبىر جاعىنان كەلەتىن وزەن قۇم - قيىرشىقتاردى اعىزىپ لاي - باتپاق بولىپ كەلەدى. توعىسقاننان كەيىنگى وزەن سۋى باتىستى بەتكە الىپ كەڭ كوسىلە وركەشتەي اعىپ، ەكى جاعالاۋىنداعى قۇنارلى اتىزدار مەن تۇرعىندارعا توقتاۋسىز ٴنار بەرىپ كەلەدى. 

قۇلجا اۋدانى سامىجۇزى قالاشىعى تومەنگى شىسانحۋ قىستاعى وسى وزەننىڭ سولتۇستىك جاعاسىنا ورنالاسقان، ايالسىز اققان وزەن سۋى جانە جىلداردىڭ جىلجىپ وتۋىمەن، مۇنداعى ادامدار داۋىرلىك دامۋدىڭ ”ەڭ اسەم ٴانىن“ شىرقاپ كەلەدى.

ىلە وزەنىندەگى ەڭ سوڭعى وتكەل − ساياحات ورنىنا اينالدى

 - ايدىڭ 25 - كۇنى ٴبىز جامانتى وتكەلىندەگى ”جامانتى 1 - ٴنومىرلى“ بۇرامعا وتىرىپ، توعىزتاراۋ اۋدانىنان وزەننەن ٴوتىپ قۇلجا اۋدانى سامىجۇزى قالاشىعىنىڭ تومەنگى شىسانحۋ قىستاعىنا كەلدىك.

”قۇلجا اۋدانى شەجىرەسىندە“ جازىلۋىنشا، سوناۋ سۇي، تاڭ داۋىرىندە جامانتى وتكەلى ىلە وزەنىنىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىن تۇتاستىرۋداي اۋىر مىندەتتى ارقالاعان. وتكەن عاسىردىڭ 20 - جىلدارىندا جەرگىلىكتى ورىنداعى بىرنەشە وتباسى بۇرام جاساپ، وزەننەن ادامدار مەن شاعىن ات اربالاردى وتكىزەتىن بولعان. 

وسى بۇرامنىڭ قازىرگى قوجايىنى يۇسۇپ وسى قىستاقتا تۋىلىپ ەرجەتكەن، قازىرگە دەيىن وسى جەردە تۇرمىس كەشىرىپ كەلەدى. 1983 - جىلى جامانتى ەرەن كوپىرىنىڭ سالىنۋىنا، ىلە - شالا قۇلجا - ٴدوڭمازار جوعارى قارقىندى تاس جولىنىڭ جانە  ٴدوڭمازار - نارات جوعارى قارقىندى تاس جولىنىڭ ارت - ارتىنان پايدالانۋعا بەرىلۋىنە بايلانىستى وتكەل  كۇن سايىن جىم - جىرتتىققا شومدى.

يۇسۇپتىڭ اكەسى ماگاداۋ بيىل 81 جاستا، 1959 - جىلى گانسۋدان وسى اراعا كەلگەن، اقساقال: اعاش قايىقتان تەمىر كەمەگە دەيىن تالاي كەمە اۋىستىردىق، 1995 - جىلى ەكونوميكانىڭ كۇن سايىن دامۋىنا ىلەسە ماگاداۋ ىلە رى - شىڭ كەمە زاۆودى جاساعان ”جامانتى 1 - ٴنومىرلى“ كەمەسىن ساتىپ الادى، بۇل كەمەنىڭ كوتەرىمدىلىگى 25 توننا، بۇعان 80 جولاۋشى وتىرا الادى، 3 تە 4 شاعىن جولاۋشىلار اۆتوكولىگىن تيەۋگە بولادى. باسقا وتكەلدەر الدە قاشان كادەگە جاراماي قالعاندىقتان، بۇل وتكەل ىلە وزەنىندەگى بىردەن - ٴبىر ٴارى ەڭ سوڭعى وتكەل بولىپ قالدى.

”قازىر بۇرام ٴار جىلدىڭ 5 ـ ايىنان 9 ـ ايىنا دەيىن جۇرگىزىلەدى، نەگىزىنەن ساياحاتتىڭ قاۋىرت مەزگىلىنە پايدالانىلادى، ساياحاتشىلار كەمەمەن ٴوتىپ، ەكى وزەننىڭ تۇيىلىسكەن جەرىندەگى كورىنىستەردى تاماشالايدى“ - دەدى يۇسۇپ.

جامانتى كوپىرىنەن اۆتوكولىك قاتىناۋ − نەشە ۇرپاق ادامدارىنىڭ ارمانى ەدى

ەڭ العاشىندا ەسكەكتى اعاش بۇرام، شىعىرلى بۇرامعا، بولات ارقانمەن تارتىلاتىن بۇرامعا، ودان اعاش كوپىرگە دەيىن... قازىرگى وسىزاماندانعان الىپ كوپىرلەر ىلە وزەنىنىڭ ەكى جاعالاۋى ەكونوميكاسىنىڭ ۇشقان قۇستاي دامۋى مەن وزگەرىسىنىڭ كۋاسى بولدى. 

”ىلە وزەنىنىڭ ٴۇشىنشى كوپىرى“ اتانعان جامانتى كوپىرى − قۇلجا اۋدانى قالاشىعىنان 45 كيلومەتر قاشىقتىقتا، ىلە وبلىسىنىڭ ورتالىعىن توعىزتاراۋ، تەكەس، موڭعۇلكۇرە اۋداندارىمەن جانە ولكە تاس جولى 315 - لەنياسىمەن تۇتاستىراتىن ماڭىزدى كوپىر، ىلەنىڭ رەفورما جاساپ، ەسىك اشقان 3 - جىلىندا اتقارعان ەڭ ۇلكەن ينجەنەرياسى.

جامانتى كوپىرىنەن اۆتوكولىك قاتىناعان العاشقى كۇنگى سالتاناتتى كورىنىس كوپتەگەن ادامداردىڭ ەسىندە. تومەنگى شىسانحۋ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ ورىنباسار شۋجيى جاڭ جۇن بىلاي دەدى: ”1983 - جىلى 8 - ايدىڭ 25 - كۇنى بۇكىل اۋدان حالقىنىڭ شاتتىققا شومعان كۇنى بولدى. جامانتى كوپىرىنەن اۆتوكولىكتەر توقتاۋسىز اعىلىپ جاتتى، كوپىردىڭ سالىنۋى نەشە ۇرپاق ادامدارىنىڭ ارمانى ەدى، سول كەزدەگى حالىقتىڭ قۋانىشتى بەينەسى، قىزۋ شاپالاق ٴۇنى ٴالى دە كوز الدىمنان، قۇلاعىمنىڭ تۇبىنەن كەتپەيدى، بۇل كوپىر سالىنعالى 41 جىل بولدى، ول كۇنى بۇگىنگە دەيىن ىلە وزەنىنىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىن تۇتاستىرۋداي ماڭىزدى رول اتقارىپ كەلەدى.

 ”قۇلجا اۋدانىنىڭ شەجىرەسىندە“ جازىلۋىنشا، جامانتى ەرەن كوپىرى سالىنىپ بولعاننان كەيىن، كوپىردىڭ ٴبىر جاعىنا ”جامانتى ەرەن كوپىرىنىڭ ەسكەرتكىشى“ ورناتىلعان، ەسكەرتكىشتە ”جامانتى ەرەن كوپىرى جاعراپيالىق ورىن جاعىنان ماڭىزدى وتكەل. ەجەلدەن بەرى كەمەنى نەگىزگى قاتىناس قۇرالى ەتىپ كەلگەندىكتەن قاتىناس - تاسىمالىنا قولايسىز بولىپ كەلگەن. 1981 - جىلى 8 - ايدان 1983 - جىلى 8 - ايعا دەيىنگى ارالىقتا ٴار جاقتىڭ سەلبەسۋىمەن ٴساتتى سالىنىپ بولدى... ەستەلىك رەتىندە وسى ەسكەرتكىش ورناتىلدى“ دەپ جازىلعان.

عاسىرلىق وتكەل قىستاعى − باقىت جىرىن اۋەلەتۋدە

 تىلشىلىك گرۋپپاسىنداعىلار تومەنگى شىسانحۋ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ما بيننىڭ باستاۋىمەن قىستاققا كەلدىك، كەڭ جولدى، قىستاقتىڭ تازا دا رەتتى كەلبەتىن ايتپاعاندا اۋەلگى ”ىزگى نيەتتىلەر شەبەرحاناسى“ نەگىزىندە  قۇرىلعان ”اسپازشىلار شەبەرحاناسى“، ”جۇڭگوشا شيپاگەرلىك ٴۇيى“ بار بولۋدان سىرت، قارتتاردى شوعىرلى كۇتىمدەۋ، بوبەكتەردى اماناتتاپ قاراتۋ، سەيىل - سەرۋەن، كوڭىل اشۋ، كىتاپ وقۋ، دەنە شىنىقتىرۋ، فيزيكالىق جولمەن ساۋىقتىرۋ، شارۋاشىلىق قۇرىپ اۋقاتتاندىرۋ، مادەنيەت ارقىلى جۇرەكتى نارلەندىرۋ سياقتى قىزمەت وتەۋ تۇرلەرى ٴبىر تۇلعالاندىرىلعان.

 مەملەكەتتى كوركەيتۋ جولىنداعى 40 جىلدىق قۇلشىنىس جاساۋ ناتيجەسىندەگى تومەنگى شىسانحۋ قىستاعىنىڭ وراسان زور وزگەرىسىن جۇرت ٴوز كوزىمەن كورىپ وتىر. ”وزگەرىس زور، كەڭ اسفالت جول سالىنىپ، كوشە شامى جارقىراپ تۇر، بارلىق وتباسى بەيقۇت ٴۇي سالىپ العان، مۇنداعى ۇيلەر بىرىنەن - ٴبىرى ادەمى، قىستاعىمىزدىڭ قالادان كەم تۇسپەيتىنىن بايقاعان شىعارسىڭ“، ـ دەدى ماگاداۋ، ٴوزىنىڭ 130 شارشى مەتردەن استام ۇيىندە ەكى تازالىق بولمەسى بار ەكەنىن، بۇل وتە قولايلى ەكەنىن ايتا كەلىپ.

قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ مەن قىزمەت اترەتى قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ بوس تۇرعان ۇيلەرىن كادەگە جاراتىپ،  240 شارشى مەترلىك پارتيا قۇرىلىسى ۇگىتى، قىستاق تاريحى كورمەسى، بال كۇلشە مانەرلەۋ، تىكە تاراتۋدا زات ساتۋ، جەلىدەن تىس سەزىنۋ ٴبىر تۇلعالانعان بال كۇلشە مانەرلەۋ، جەتىلدىرۋ بازاسىن قۇردى. قىزمەت اترەتى جىبەرگەن ورىننىڭ كاسىپتىك باسىمدىعىنا سۇيەنىپ، ”ەلەكتروندىق ساۋدا + اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى“ سىندى دامۋ ۇلگىسى ارقىلى ازىقتىق ماي، بالكۇلشە، جاستىق سياقتى ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىن تىكە تاراتۋ ارقىلى ساتىپ، قىستاقتىڭ كوللەكتيۆ ەكونوميكاسىن 220 مىڭ يۋانعا جەتكىزگەن. 

سوڭعى جىلدارى تومەنگى شىسانحۋ قىستاعىندا اسحانا، ەرەن بازار، كوكونىس دۇكەنى اشىلدى، قىستاقتىڭ كوللەكتيۆ كىرىسى ٴبىر ميلليون 500 مىڭ يۋاننان 2 ميلليون يۋانعا ارتىپ، قۇلجا اۋدانىندا 7400 مۋ ەگىستىك جەردى جوعارى ٴونىمدى سۋ ۇنەمدەۋگە وزگەرتۋدى ەڭ ەرتە جۇزەگە اسىردى.

جامانتى ەرەن كوپىرى   جاڭ چيڭحۋا فوتوسى

 يۇسۇپ كەمەمەن تاسىمالداۋ قىزمەتىندە.   لي جيان فوتوسى

جامانتى ەرەن كوپىرى   لي جيان فوتوسى

جامانتى وتكەلى  لي جيان فوتوسى